КАПАВА ПЯЧОРА
Матэрыял з Вікіпедыі - вольнай энцыклапедыі
КАПАВА ПЯЧОРА (таксама Шульган-Таш, башк. Шүлгәнташ) - карставая пячора на тэрыторыі Бурзянскага раёна рэспублікі Башкартастан, РФ.
Знаходзіцца на рацэ Белай у запаведніку "Шульган-Таш". Пячора найболей вядомая дзякуючы наскальным малюнкам першабытнага чалавека эпохі палеаліту.[2]
Назва
Назва "Шульганташ" адбываецца з башкірскай мовы. "Таш" у перакладзе - камень, а Шульган - гэта рака, якая ўпадае ў Белую побач з уваходам у пячору.
Акрамя таго, Шульган - персанаж башкірскага эпасу "Урал-батыр", малодшы брат галоўнага героя - уладар падземнага свету. Пра паходжанне назвы "Капава" існуе дзве версіі.
Першая - ад гуку капяжу, увесь час адбываўшагася усярэдзіне, і другая - ад слова "капальня" (храм), паколькі ёсць сведчанні, што ў дагістарычныя часы пячора выкарыстоўвалася як храм (для гэтай жа мэты былі зроблены наскальныя малюнкі).
У гістарычныя часы (сярэднявечча) выкарыстоўвалася ў якасці паганскай капальні, пра што сведчаць башкірскія легенды і археалагічныя раскопкі.[3]
Геаграфія
Гэта слабаразветленая трохпавярховая спелеасістэма працягласцю каля 3 км з вертыкальнай амплітудай 165 м[1] (з улікам сіфонных падводных паражнін) з буйнымі заламі, галерэямі, падземнымі азёрамі і ракой.
Пячора мае тры ярусы, усярэдзіне яе працякае рэчка Падземны Шульган, якая і ўтварыла гэту пячору. Пячора ўтворана ў хемагенных вапняках у карставым масіве вышынёй каля 140 м.
У непасрэднай блізкасці ад пячоры, прыблізна ўздоўж яе, праходзіць глыбокі карставы каньён Шульгана даўжынёй каля трох кіламетраў, пераходзячы ў сухадол з буйнымі карставымі варонкамі і азёрамі.
Пры падыходзе да Капавай пячоры можна ўбачыць "Грот маманта", размешчаны ў асобнай скале. Уваход у пячору ўяўляе сабою велізарную арку каля 30 метраў у вышыню. Злева ад уваходу ў пячору размешчана возера, з якога выцякае рэчка Шульган.
Возера мае дыяметр каля 3 м і глыбіню 35 м (фактычна, гэта не возера, а вертыкальны ўчастак рэчышча ракі). Вада ў возеры непрыдатная для пітва з-за прымешак, але, выкарыстоўваецца для лячэбных ваннаў.[4]
Флора і фауна
Флора і фауна пячоры добра вывучаны. [5]
Бактэрыі
Даследаваннямі навукоўцаў з лабараторыі мікалогіі і мікрабіялогіі Санкт-Пецярбургскага навукова-даследчага цэнтра экалагічнай бяспекі РАН у пячоры былі знойдзены шматлікія фізіялагічныя групы бактэрый: сераакісляючыя, сульфатрэдуцыруючыя, якія нітрыфікуюць, железаакісляючыя і марганецакісляючыя.
Грыбы
За апошнія дзесяць гадоў было праведзена шмат даследаванняў грыбоў у пячоры і вылучана 38 відаў мікраміцэтаў, якія належаць да 3 аддзелаў і 13 родам, што ўтвараюць спрэчкі.
Мох
Мховы полаг засяроджаны ва ўваходу ў пячору. Былі ў прыватнасці знойдзены: Bryopsida (Anomodon viticulosus (Hedw.) Hook. et Tayl., Neckera besseri (Lob.) Jur., Tortella tortuosa (Hedw.) Limpr., Campylophyllum halleri (Hedw.) Fleisch., Schistidium apocarpum (Hedw.) B. S. G., Timmia bavarica Hessl., Platygyrium repens (Brid.) B. S. G.) і Marchantiopsida (Plagiochila porelloides (Nees) Lindenb.)
Бесхрыбтовыя
Былі знойдзены чарвякі: круглыя чарвякі (тып Nematoda) і малашчэцінкавыя чарвякі (клас Oligochaeta). Мяркуецца, што чарвякі трапляюць у пячору па расколінах з паверхні.
Таксама былі знойдзены двухстворкавыя малюскі (клас Bivalvia), астракоды ці ракушкавыя ракі (падклас Ostracoda), весланогія ракі гарпактыцыды (атрад Harpacticoida) і нагахвосткі (атрад Collembola).
Знойдзена два атрада павукападобных: Acariformes (акарыформныя кляшчы) і Parasitiformes (паразітаморфныя кляшчы), Выяўлены тры сямействы жорсткакрылых ці жукоў (атрад Coleoptera): Carabidae, Leiodidae (Catopidae), Staphilinidae (6 відаў). Знойдзена два сямействы двухкрылых(атрад Diptera): Sciaridae і Mycetophilidae (3 віды).
Хрыбетнікі
З земнаводных былі сустрэты жабы і трытоны. Мяркуецца, што яны патрапілі ў пячору падчас паводкі. Ва ўваходу ў пячору сустракаюцца жабы. З рыб былі знойдзены: таймень, харыус і гальян.
Прычым яны нічым не адрозніваліся ад звычайных рачных і верагодна пранікаюць у падземную раку праз Блакітнае возера з ракі Белай. Нарэшце кажаны прадстаўлены шасцю відамі: начніца Брандта (Myotis brandtii), вусатая начніца (Myotis mystacinus), вадзяная начніца (Myotis daubentonii), начніца Наттэрэра (Myotis nattered), буры кажан (Plecotus auritus) і паўночны скуранак (Eptesicus nilssonii).
Наскальныя малюнкі
Капава пячора. Копія ў антрапалагічным музеі, Брно, Чэхія
Наскальныя малюнкі ў Капавай пячоры
Пячора вядомая дзякуючы наскальным малюнкам першабытнага чалавека перыяду палеаліту, датаваных перыядам ад позняга салютрэ да сярэдняга мадлена[6].
Малюнкі знаходзяцца на гладкай сцяне ў далёкім канцы залы Хаосу на першым паверсе. Малюнкі былі адкрыты ў 1954 годзе заолагам запаведніка А. В. Руміным.[7]
У даследаваннях старажытнага жывапісу вялікую ролю адыгралі Інстытут археалогіі АН СССР (першым чынам О. Н. Бадэр[8] і В. Е. Шчэлінсі[9]), якія выявілі больш 50 малюнкаў, у апошнія дзесяцігоддзі - Усерасійскі геалагічны інстытут і Рускае геаграфічнае грамадства у асобе Ю. С. Ляхніцкага, дзякуючы даследаванням якога цяпер апісана 173 малюнка ці іх рэліктаў - маляўнічых плям.
Малюнкі выкананы галоўным чынам охрай - прыродным пігментам на аснове жывёльнага тлушчу, узрост іх - 14-14,5 тыс. гадоў, намаляваны маманты, коні і іншыя жывёлы, складаныя знакі, антрапаморфныя постаці. Ёсць рэдкія малюнкі вуглём.
Малюнкі ў рознай ступені захаванасці - частка іх хаваецца пад нацёкамі кальцыту, частка да запаведання пячоры апынулася пад аўтографамі турыстаў-вандалаў, частка змываецца вільгаццю, бягучай па сценах.
Праблема пошуку надзейных метадаў кансервацыі малюнкаў яшчэ не вырашана. У мэтах бяспекі арыгіналаў жывапісу экскурсантам дэманструюцца копіі малюнкаў у натуральную велічыню ў прыуваходнай частцы пячоры.
Спасылкі • Капова пещера • Шульган-Таш • Карта пещеры • Пещера Шульган-Таш или Капова пещера на сайте «Достопримечательности России»
Нататкі 1. 1 2 Соколов Ю. В. Перечень подземных полостей Республики Башкортостан длиннее 50м. Сайт Уфимского спелеоклуба им. В. Нассонова. Проверено 13 апреля 2011. 2. Ольга Червяцова Археологические исследования Официальный сайт государственного природного заповедника «Шульган-Таш» 3. В. И. Левин Свидетели из Каповой пещеры М. : «Детская литература» 222 с. 1982 4. Кудряшов И. К. Путеводитель по Каповой пещере Уфа, 1956 5. Ольга Червяцова Флора и фауна пещеры Шульган-Таш Официальный сайт государственного природного заповедника «Шульган-Таш» 6. Жегалло В.И и др. Об ископаемых носорогах эласмотериях // Новости из Геологического музея им. В. И. Вернадского. — 2002. — № 9. — ISSN 1029-7812. 7. Исследователи пещеры Шульган-Таш (Капова) Официальный сайт государственного природного заповедника «Шульган-Таш» 8. Бадер О. Н. Каповая пещера-La caverne Kapovaia: Палеолитическая живопись М., 1965. 9. Щелинский В. Е. Официальный сайт государственного природного заповедника «Шульган-Таш»
Крыніца — «http://ru.wikipedia.org/w/index.php?title=%D0%9A%D0%B0%D0%BF%D0%BE%D0%B2%D0%B0_%D0%BF%D0%B5%D1%89%D0%B5%D1%80%D0%B0&oldid=38161035»