АСВАЕННЕ АГНЮ СТАРАЖЫТНЫМІ ЛЮДЗЬМІ
Матэрыял з Вікіпедыі - вольнай энцыклапедыі
Рэканструкцыя Homo erectus (чалавек простаходны).
Антраполагі мяркуюць, што H. erectus першым пачаў асвойваць агонь. Засваенне агню старажытнымі людзьмі стала пераломным момантам у сацыяльнай эвалюцыі чалавека, якое дазволіла людзям разнастаіць бялковую і вугляводную ежу што з'явілася магчымасцю прыгатаваць яе, развіць сваю актыўнасць у начны час, а таксама абараняцца ад драпежнікаў[1].
Сведчанні
Усходняя Афрыка
Першыя сведчанні выкарыстання людзьмі агню ставяцца да такіх археалагічных стаянак старажытнага чалавека Усходняй Афрыкі, як Чэсовання поруч возера Барынго, Каобі Фора і Алагесалірые ў Кеніі. Доказы ў Чэсованні уяўляюць сабою аскепкі чырвонай гліны, якія маюць узрост каля 1,42 мільёна гадоў[2]. Сляды абпалу гэтых аскепкаў сведчаць пра тое, што яны былі нагрэты да тэмпературы 400 °C - для надання цвёрдасці. У Каобі Фора, на участках FxJjzoE і FxJj50, знойдзены сведчанні выкарыстання агню Homo erectus з узростам прыкладна 1,5 мільёна гадоў, з чырвонымі адкладамі, якія могуць утварыцца толькі пры тэмпературы 200-400 °C[2]. Выяўлены утварэнні, якія нагадваюць ямы для абпалу, у раёне Аларгесайліе, Кенія. Было таксама выяўлена трохі дробнага драўлянага вугля, хоць ён мог утварыцца і ад прыроднага агню[2]. У эфіёпскім Габебе ў лакацыі № 8 знойдзены фрагменты ігнімбрыта, які з'яўляецца ў выніку гарэння, але перагрэў горнай пароды мог з'явіцца таксама і ў выніку мясцовай вулканічнай актыўнасці[2]. Яны апынуліся сярод артэфактаў Ашэльскай культуры, створаных H. erectus. У сярэдзіне даліны ракі Аваш былі выяўлены канічныя утварэнні з чырвонай глінай, што магчыма толькі пры тэмпературы 200 °C. Гэтыя знаходкі наводзяць на думку пра тое, што драўніна магла спальвацца з разлікам, каб агонь апынуўся далей ад месца рассялення[2]. Акрамя гэтага, у даліне Аваш знойдзены абгарэлыя камяні, але ў раёне старажытнай стаянкі прысутнічалі таксама і вулканічныя пароды.
Паўднёвая Афрыка
Першыя бясспрэчныя сведчанні выкарыстання людзьмі агню былі знойдзены ў паўднёва-афрыканскім Сварткрансе. Некалькі абгарэлых камянёў выяўлены сярод ашэльскіх прылад, каменных прылад, а таксама камянёў з адзнакамі, нанесенымі чалавекам[2]. Гэты раён таксама паказвае раннія сведчанні пажадлівасці H. erectus. Пячора Cave of Hearths у Паўднёвай Афрыцы ўтрымоўвае абгарэлыя пароды з узростам 0,2 - 0,7 мільёна гадоў, таксама як і ў іншых раёнах - пячора Montagu Cave (0,058 - 0,2 мільёна гадоў) і Клезіс Рывер Маўс (0,12 - 0,13 мільёна гадоў)[2]. Самыя пераканаўчыя доказы знойдзены ў раёне вадаспаду Каламбо ў Замбіі - пры раскопках выяўлена некалькі артэфактаў, якія паказваюць на выкарыстанне людзьмі агню: раскіданыя дровы, драўляны вугаль, чырвоная гліна, карбанізіраваныя сцеблы травы і раслін, а таксама драўлянае прыладдзе, магчыма падвергнутае абпалу. Узрост лакацыі, вызначаны з дапамогай радыёвугляроднага аналізу, складае прыкладна 61 000 гадоў, а па дадзеных амінакіслотнага аналізу - 110 000 гадоў[2]. Агонь ужываўся для нагрэву сілкрытавых камянёў з мэтай палягчэння іх наступнай апрацоўкі і вырабы прылад працы культуры Стыллбей [3][4][5]. Праведзеныя даследаванні супастаўляюць гэты факт не толькі са стаянкай Стыллбей, якая мае ўзрост каля 72 тысяч гадоў, але і са стаянкамі, якія могуць налічваць і да 164 тысяч гадоў[3].
Блізкі Усход
Зусім нядаўна выяўленая стаянка Bnot Ya'akov Bridge у Ізраілі даказвае ўжыванне агню H. erectus ці H. ergaster (чалавек працавальны) прыкладна 790-690 тысяч гадоў назад [6]. У пячоры Кесем, што ў 12 кіламетрах усходней Тэль-Авіва, знойдзены сведчанні рэгулярнага выкарыстання агню прыкладна 382-200 тысяч гадоў назад, у канцы ранняга плейстацэну. Значная колькасць абпаленых костак і ўмерана нагрэтых земляных мас дазваляе выказаць здагадку, што поруч агню вырабляўся забой скаціны і яго разробліванне[7].
Далёкі Усход
У Сіхоуду, правінцыі Шаньсі, пра гарэнне сведчаць выяўленыя чорныя, шэрыя і сера-зялёныя косткі млекаспажыўцоў. У кітайскім Юаньмоу правінцыі Юньнань была выяўлена яшчэ адна старажытная стаянка са счарнелымі косткамі млекаспажыўцоў [2]. У Трыніле, на выспе Ява, таксама былі знойдзены падобныя счарнелыя косткі жывёл і заляжы драўлянага вугля сярод закамянеласцяў H. erectus.
Чжоукоудзянь
Пячора Чжоукоудзянь, аб'ект Сусветнай спадчыны ў Кітаі.
У кітайскім Чжоукоудзяне сведчанні ўжывання агню маюць узрост ад 500 000 да 1,5 мільёнаў гадоў [8]. Выснова пра ўжыванне агню ў Чжоукоудзяне зроблена на падставе выяўленых абгарэлых костак, абпаленых каменных артэфактаў, драўлянага вугля, попелу і вогнішчаў вакол закамянеласцяў H. erectus у Пласце 10 Лакацыі 1[2][9]. Рэшткі костак былі ахарактарызаваны хутчэй як абгарэлыя, чым як афарбаваныя марганцам. Гэтыя рэшткі таксама паказалі наяўнасць інфрачырвонага спектру, уласцівага аксідам, а косці з бірузовым адценнем былі пазней створаны ў лабараторыі шляхам апрацоўкі агнём іншых костак, знойдзеных у Пласце 10. У месцы стаянкі падобны эфект мог быць і вынікам уздзеяння натуральнага агню, гэтак жа як і эфект на белых, жоўтых і чорных костках.[9] Пласт 10 уяўляе сабою попел, які змяшчае крэмній біялагічнага паходжання, алюміній, жалеза і калій, але рэшткі драўлянага попелу, такія як крамянёвыя злучэнні, адсутнічаюць . На фоне гэтага магчыма, што вогнішчы "былі ўтвораны ў выніку поўнага распаду глею і гліняных праслоек з чырвона-карычневымі і жоўтымі фрагментамі арганічнай матэрыі, месцамі змяшаных з фрагментамі вапняка і цёмна-карычневага цалкам распалага глею, гліны і арганічнай матэрыі."[9] Гэта старажытная стаянка сама па сабе не даказвае здабыванне агню ў Чжоукоудзяне, але параўнанне счарнелых костак з каменнымі артэфактамі ў апошні час кажа пра тое, што падчас пасялення ў пячоры Чжоукоудзяня людзі карысталіся агнём.
Еўропа
Шматлікія стаянкі ў Еўропе таксама дэманструюць сведчанні выкарыстання агню H. erectus. Найстаражытная выяўлена ў вёсцы Вертэшселеш, Вугоршчына, дзе знойдзены сведчанні ў выглядзе абгарэлых костак, але без драўлянага вугля. У Торральба і Амброна, Іспанія, прысутнічаюць драўляны вугаль і драўніна, а Ашэльскія вырабы з каменя маюць узрост 0,3 - 0,5 мільёна гадоў[2]. У Сэнт-Эстэў-Жансон, што ў Францыі, маюцца сведчанні ў выглядзе вогнішчаў і счырванелай зямлі ў пячоры Эскале. Гэтым вогнішчам каля 200 тысяч гадоў[2]. Усе гэтыя сведчанні паказваюць на тое, што асваенне агню пачалося прыкладна 125 тысяч гадоў назад[8].
Змены ў паводзінах
Агонь і выходнае ад яго святло ўнесла найважныя змены ў паводзіны людзей.[10] Актыўнасць больш не абмяжоўвалася дзённым часам. Акрамя таго, шматлікія буйныя жывёльныя і кусаючыя казуркі пазбягалі агню і дыму[1][2]. Агонь таксама прывёў да паляпшэння харчавання з-за магчымасці прыгатаваць бялковую ежу[1][9][11]. Рычард Ўронгхам з Гарвардскага ўніверсітэта сцвярджае, што падрыхтоўка расліннай ежы магло стаць чыннікам паскоранага развіцця галаўнога мозгу падчас эвалюцыі, бо поліцукрыды ў крухмала-ўтрымоўваўшай ежы станавіліся больш засвайваемымі і, як следства, дазвалялі арганізму паглынаць больш калорый[12][13][14].
Змены ў дыеце
Шталь меркаваў, што, паколькі такія рэчывы, як цэлюлоза і крухмал, якія ў найвялікіх колькасцях утрымоўваюцца ў сцеблах, каранях, лісці і клубнях, з'яўляюцца цяжка пераварваемымі, гэтыя органы раслін не маглі быць асноўнай часткай чалавечага рацыёну да пачатку выкарыстання агню[15]. Замест гэтага ў ежу ўжываліся расліны, у вялікіх колькасцях утрымоўваўшыя монасахарыды і дысахарыды - насенне і сакавітыя плады. Утрыманне таксінаў у насенні і падобных вугляводных прадуктах таксама ўплывала на рацыён. Так, цыянагенавы гліказід, знойдзены ў льняным насенні і маніёку, станавіўся нетаксічным пры гатаванні[15]. Зубы H. erectus і іх знос паказвалі на ўжыванне такой ежы, як цвёрдае мяса і свежыя карняплоды[16][17]. Падрыхтоўка мяса, сведчаннем чаму з'яўляюцца абгарэлыя і счарнелыя косткі жывёл, палягчае яго ўжыванне ў ежу і паляпшае засваенне бялкоў, робячы мяса больш пераварваемым[18][19]. Колькасць энергіі, неабходнай для пераварвання прыгатаванага мяса, ніжэй, чым для сырога, а прыгатаваны желацінавы калаген і іншыя злучальныя тканіны "спрыяе засваенню вугляводных малекул"[19]. Падрыхтоўка ежы на агні таксама забівае хваробатворныя бактэрыі і паразітаў.
Тэма асваення агню ў літаратуры і кіно
Тэме асваення старажытнымі людзьмі агню прысвяціў свой фантастычны раман "Барацьба за агонь" (1911) французскі пісьменнік Роні-старэйшы. Раман быў двойчы экранізаваны - у 1914 і ў 1981 гадах.
Літаратура • Поршнев Б. Ф. Глава 7. Происхождение огня // О начале человеческой истории — М.: ФЭРИ-В, 2006. Спасылкі 1. 1 2 3 Price, David Energy and Human Evolution. Проверено 12 ноября 2007. 2. 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 James, Steven R. (February 1989). «Hominid Use of Fire in the Lower and Middle Pleistocene: A Review of the Evidence». Current Anthropology 30 (1): 1–26. DOI:10.1086/203705. Проверено 2007-11-12. 3. 1 2 Brown KS, Marean CW, Herries AI, Jacobs Z, Tribolo C, Braun D, Roberts DL, Meyer MC, Bernatchez J. (2009). Fire As an Engineering Tool of Early Modern Humans. Science, 325: 859—862. DOI:10.1126/science.1175028 4. Webb J. Domanski M. (2009). Fire and Stone. Science, 325: 820—821. DOI:10.1126/science.1178014 5. Callaway. E. (13 August 2009) Earliest fired knives improved stone age tool kit. New Scientist, online 6. Rincon, Paul. Early human fire skills revealed, BBC News (April 29, 2004). Проверено 12 ноября 2007. 7. Karkanas P, Shahack-Gross R, Ayalon A, et al. (August 2007). «Evidence for habitual use of fire at the end of the Lower Paleolithic: site-formation processes at Qesem Cave, Israel». J. Hum. Evol. 53 (2): 197–212. DOI:10.1016/j.jhevol.2007.04.002. PMID 17572475. 8. 1 2 First Control of Fire by Human Beings--How Early?. Проверено 12 ноября 2007. 9. 1 2 3 4 Weiner, S.; Q. Xu, P. Goldberg, J. Liu, O. Bar-Yosef (1998). «Evidence for the Use of Fire at Zhoukoudian, China». Science 281: 251–253. DOI:10.1126/science.281.5374.251. 10. Stone Linda Genes, Culture, And Human Evolution: A Synthesis — Blackwell Publishing. — P. 33. 11. Eisley, Loren C. (1955). «Fossil Man and Human Evolution». Yearbook of Anthropology: 61–78. Проверено 2007-11-12. 12. William R. Leonard Food for Thought: Into the Fire. Scientific american. Проверено 22 февраля 2008. 13. Wrangham R, Conklin-Brittain N. (2003 Sep). «Cooking as a biological trait» ((недоступная ссылка) — Sep&as_yhi=2003 Sep&btnG=Search Scholar search). Comp Biochem Physiol a Mol Integr Physiol 136 (1): 35–46. DOI:10.1016/S1095-6433(03)00020-5. PMID 14527628. 14. Lambert, Craig. The Way We Eat Now, Harvard Magazine (May-June 2004). 15. 1 2 Stahl, Ann Brower (April 1984). «Hominid Dietary Selection Before Fire». Current Anthropology 25 (2): 151–168. DOI:10.1086/203106. 16. Viegas, Jennifer. News in Science - Homo erectus ate crunchy food - 22/11/2005 (November 22, 2005). Проверено 12 ноября 2007. 17. Early Human Evolution: Homo ergaster and erectus. Проверено 12 ноября 2007. 18. What evidence is there that Homo erectus used fire? Why did they use it?. Проверено 12 ноября 2007. 19. 1 2 Gibbons, Ann (2007). «Food for Thought» (pdf). Science 316: 1558. DOI:10.1126/science.316.5831.1558. Проверено 2007-11-12. Крыніца — «http://ru.wikipedia.org/w/index.php?title=%D0%9E%D1%81%D0%B2%D0%BE%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D0%B5_%D0%BE%D0%B3%D0%BD%D1%8F_%D0%B4%D1%80%D0%B5%D0%B2%D0%BD%D0%B8%D0%BC%D0%B8_%D0%BB%D1%8E%D0%B4%D1%8C%D0%BC%D0%B8&oldid=37701505»