ГЕРАДОТАВЫ НЕЎРЫ 

МІТАХАНДРЫЯЛЬНАЯ ЕВА

 Мітахандрыяльная Ева - імя, дадзенае малекулярнымі біёлагамі жанчыне, якая меркавана была найблізкім продкам усіх людзей выгляду Homo sapiens sapiens. Паколькі мітахандрыяльная ДНК успадкоўваецца толькі па матчынай лініі, у ўсіх цяпер людзей, якія жывуць такая ДНК была атрыманая ад Евы. Аналагічна ДНК мужчынскай Y-храмасомы ў усіх людзей мужчынскага полу павінна адбывацца ад "малекулярна-біялагічнага Адама". Мітахондрыі - гэта ўнутрыклеткавыя арганэлы, меўшыя невялікую ўласную ДНК. У адрозненне ад ядзернай ДНК, якая ўтрымоўвае пераважную большасць генаў і падчас палавога размнажэння падвяргаецца рэкамбінацыі, так што нашчадкі атрымліваюць палову генаў ад бацькі, а другую палову ад маці, мітахондрыі і іх ДНК дзіця атрымлівае толькі з матчынай яйкаклеткі. Паколькі мітахандрыяльная ДНК не падвяргаецца рэкамбінацыі, змены ў ёй могуць адбывацца выключна пасродкам рэдкіх выпадковых мутацый. Шляхам параўнання паслядоўнасці мітахандрыяльнай ДНК і ўзнікшых у ёй з часам мутацый можна не толькі вызначыць ступень сваяцтва людзей, якія цяпер жывуць, але і прыблізна вылічыць час, неабходны для назапашвання мутацый у той або іншай папуляцыі людзей. Такім чынам можна вылічыць і эпоху, калі мутацый яшчэ не было, і продкавую папуляцыю людзей, калі яна была генетычна аднастайнай. Паводле зробленых разлікаў, мітахандрыяльная Ева жыла каля 140 тыс. гадоў назад ва Ўсходняй Афрыцы. Хоць мітахандрыяльная Ева названая ў гонар біблейскай, яе не варта атаясамляць з біблейскім персанажам або лічыць, што ўсе людзі з'яўляюцца нашчадкамі толькі адной жанчыны. Мітахандрыяльная Ева і яе ДНК - навуковыя абстракцыі, створаныя для спрашчэння разлікаў. На самай справе гаворка ідзе аб адносна аднастайнай генетычнай папуляцыі, сярод нашчадкаў якой большасць людзей, якія цяпер жывуць атрымалі мітахандрыяльную ДНК ад адной або некалькіх жанчын, што складаліся ў больш або меней блізкім сваяцтве, у то час як нашчадкі іншых жанчын той жа продкавай папуляцыі не дажылі да нашых дзён, або іх гены перадаваліся не выключна па жаночай лініі. Калі ў жанчыны няма дочак, але шмат сыноў, яе мітахандрыяльная ДНК не будзе перададзена нашчадкам, хоць палову іншых генаў успадкуюць сыны і іх нашчадства.

Мітахандрыяльная Ева і афрыканская гіпотэза паходжання людзей

 Паколькі папуляцыйныя генетыкі лічаць радзімай мітахандрыяльнай Евы Афрыку, яе часам завуць афрыканскай Евай. Пры найстаражытным падзеле продкавай папуляцыі людзей утварыліся тры галоўных гаплогруппы, L1, L2, L3. З іх першая пераважае ў бушменаў і пігмеяў. Дзве іншых таксама маюцца ў афрыканскіх народаў, але толькі ад гаплагрупы L3 адбываюцца макрагрупы М і N, носьбіты якіх мігравалі з Афрыкі ў Еўразію. L1 - бушменаў і пігмеяў L2 – афрыканскія народы L3 - макрагрупы М і N, носьбіты якіх мігравалі з Афрыкі ў Еўразію + афрыканскія народы. Існуюць альтэрнатыўныя тлумачэнні мітахандрыяльнай генеалогіі народаў Зямлі. Напрыклад, аналагічнае генеалагічнае дрэва магло атрымацца, калі на ранняй стадыі рассялення большасць людзей загінула з-за нейкі эпідэміі або прыроднай катастрофы, а выжыўшыя ўяўлялі сабой невялікую групу крэўных сваякоў. Аднак, спробы пабудаваць генеалогію народаў на падставе даследавання іншых генаў не пацвярджаюць гіпотэзу катастрофы. Акрамя таго, варта прымаць да ўвагі абмен генамі, які адбываўся ў выніку шлюбаў паміж далёкімі сваякамі, у выніку чаго геномы працягвалі змешвацца ўжо пасля зыходу з Афрыкі. Найбольшая разнастайнасць мутацый, якая назіраецца ў афрыканскіх народаў, таксама можна тлумачыць па-рознаму. З аднаго боку, гэта можа быць вынікам доўгага пражывання продкавай папуляцыі ў Афрыцы. З іншага боку, у Афрыцы часоў палеаліту насельніцтва магло быць проста шматлікім, чым у іншых рэгіёнах.