КАСЦЁНКІ
Матэрыял з Вікіпедыі - вольнай энцыклапедыі
КАСЦЁНКІ - сяло ў Хахольскім раёне Варонежскай вобласці, адміністрацыйны цэнтр Касцёнкаўскага сельскага селішча, сусветна знакамітае адкрытымі тут палеалітычнымі стаянкамі старажытнага чалавека.
Гісторыя
Касцёнкі прызнаюцца найбагатым у Расіі месцам засяроджвання стаянак эпохі верхняга палеаліту - людзей сучаснага тыпу. Тут на тэрыторыі каля 10 км², адкрыта звыш 60 стаянак (у шэрагу па некалькі жытлаў, часам вельмі буйных), датаваных ад 45 да 15 тыс. гадоў назад.
У сувязі з велізарным пляцам (хоць і розначасовым) засяленняў даследнікі шукаюць аргументы ў карысць прызнання Касцёнак адным з найстаражытных протагарадоў на планеце (з насельніцтвам 200-300 чалавек адначасова).
Касцёнкаўскія стаянкі старажытных людзей утрымоўваюць жыллё з костак маманта, над адным з якіх збудаваны павільён-музей. Знойдзены шматлікія творы мастацтва, у тым ліку сусветна вядомыя жаночыя статуэткі - так званыя "палеалітычныя венеры".
У акрузе нямала слядоў жыццядзейнасці з часоў мезаліту аж да цяперашняга часу. У сілу розных чыннікаў насельніцтва неаднаразова на параўнальна працяглыя перыяды пакідала акругу. Вызначаліся як горад у XVI-XVIII веках.
Знаходзячыся ў Варонежы на будаўніцтве флота ў красавіку 1696 года цар пазнаў, што ў горадзе Касценске (цяпер сяло Касцёнкі ) знойдзены вялікія косткі [1].
Пасля гэтага ім быў адпраўлены ў гэты горад салдат Праабражэнскага палка Філімон Катасанаў для правядзення раскопак. Гэты год можна лічыць пачаткам археалагічных даследаванняў у раёне Варонежа.
У 1717 годзе Пётр I пісаў у Варонеж азоўскаму віцэ-губернатару С. А. Колычаву (да 1725 года Варонеж быў адміністрацыйным цэнтрам Азоўскай губерні), што "загадвае ў Касценску і ў іншых гарадах і паветах губерні…шукаць вялікіх костак як чалавечых, так і слановых і ўсякіх іншых незвычайных".
Шматлікія з знаходзімых у Касцёнках костак Пётр I "выпатрабаваў у Санктпецербургскую сваю кунсткамеру". Імператар лічыў, што гіганцкія косткі - гэта рэшткі баявых сланоў Аляксандра Македонскага, "які хадзіў ваяваць скіфаў".
Гісторык князь П. А. Крапоткін пазней выказаў здагадку, што на правым беразе Дона калісьці існавалі маманты, а значыць, абавязкова павінны знайсціся і сляды пасялення старажытнага чалавека.
Гіпотэзу Крапоткіна пацвердзіў яго вучань прафесар Пецярбургскага ўніверсітэта Іван Сямёнавіч Палякаў. Ён у 1879 годзе з першага ж закладзенага шурфа выняў крэмневыя прылады працы, наканечнікі дзід і іншыя прадметы, якія пацвярджаюць існаванне людзей у гэтых месцах шмат стагоддзяў назад.
Амаль з той пары пецярбургскія (ленінградскія) навукоўцы і задаюць тон у вывучэнні гэтага найважнага для сусветнай гісторыі помніка.
Музей
У 1979 годзе ў Касцёнках быў адкрыты музей, пабудаваны прама над адной з касцёнкаўскіх стаянак, узростам каля 20 000 гадоў.
Пад дахам музея было закансервавана старажытнае жыллё, выбудаванае з костак маманта і акружанае пяццю ямамі-каморамі для захоўвання запасаў ежы. Ідэя стварэння музея прыналежала вядомаму савецкаму навукоўцу-археолагу А. Н. Рагачову.
Пабудаваны ж музей быў на сродкі варонежскіх улад, але раскопкі і кансервацыя помніка ажыццяўляліся пад кіраўніцтвам А. Н. Рагачова і сіламі экспедыцыі Ленінградскага аддзялення Інстытута археалогіі АН СССР.
Тады ж была створана часовая выстава, якая існуе дагэтуль, апраўдваючы вядомую прымаўку, што "няма нічога больш сталага, чым часовае". У 1983 годзе музей, які быў тады філіялам Варонежскага абласнога краязнаўчага музея, адкрыўся для наведвання шырокай публікай.
У 1991 годзе філіял "Касцёнкі" адлучыўся ад Варонежскага краязнаўчага музея і набыў статут музея-запаведніка, які ўключыў у сваю тэрыторыю не толькі музей над стаянкай Касцёнкі-11, але і ўсе верхнепалеалітычныя помнікі Касцёнкаўска-Баршэўскага раёна, а таксама Баршэўскае славянскае гарадзішча.
Асноўнымі мэтамі музея-запаведніка з'яўляецца ахова, вывучэнне і папулярызацыя стаянак верхняга палеаліту.
Даследаванні
Падчас апошніх прац па вывучэнні дзвюх найстаражытных стаянак Касцёнак-14 і Касцёнак-12 былі выяўлены сенсацыйныя знаходкі, якія змяняюць нашы погляды на першабытную гісторыю.
У 2000 годзе на стаянцы Касцёнкі-14 былі знойдзены найстаражытныя на тэрыторыі Ўсходняй Еўропы ўпрыгожвання – пранізкі з арнаментам, вырабленыя з трубчастых костак птушкі і падвескі з ракавін.
Гэтыя знаходкі былі знойдзены ў пласце вулканічнага попелу, прынесенага на тэрыторыю Рускай раўніны з тэрыторыі сучаснай Італіі каля 33 000 - 38 000 гадоў назад.
Знаходка найстаражытных упрыгожванняў і рэштак селішча прама ў попеле ўпершыню дае магчымасць звязаць спыненне існавання гэтага селішча з глабальнай катастрофай, якая адбылася на тэрыторыі Еўропы ў тую далёкую эпоху.
У 2001 годзе на той жа стаянцы быў выяўлены цэлы шкілет маладога маманта, у тым ліку, заўсёды дрэнна захаванага чэрапа жывёлы. Калі б гэта знаходка была зроблена ў Сібіры, то гэта было б шэраговай з'явай.
Але гэта было ў Касцёнках, дзе археолагі на ўсім працягу вывучэння знаходзілі толькі асобныя косткі маманта, прынесеныя на стаянкі людзьмі яшчэ ў старажытнасці для іх гаспадарчых патрэб.
Знойдзены мамант або ўграз у багністай глебе і там загінуў, або праваліўся ў незаўважаную ім карставую варонку. У гэтым жа годзе была знойдзена галава чалавечай статуэткі з біўня маманта ўзросту 35-37 тыс. гадоў назад па радыёвугляроднай сістэме датавання і па палеамагнітным дадзеным – старажытней 42 тыс. гадоў.
Гэта сусветная сенсацыя, паколькі да цяперашняга часу гэты найстаражытны скульптурны малюнак чалавека ў палеаліце Еўропы. Узрост лічыўшыхся да гэтага найстаражытнымі скульптурных малюнкаў з Гальгенберга і Фогельхерда вызначаўся на ўзроўні каля 30-32 тыс. гадоў.
Такім чынам, узрост найстаражытных твораў мастацтва на тэрыторыі Еўропы апускаецца на 10 000 гадоў назад.
Па выніках, атрыманым з амерыканскай лабараторыі ў 2002 годзе, узрост самага ніжняга культурнага пласта Касцёнак-12 можа апусціцца да 50 000 гадоў замест традыцыйных 40 000 гадоў для верхняга палеаліту.
Нягледзячы на самавітую гісторыю вывучэння, Касцёнкі сёння - гэта айсберг, вялікая частка якога пад вадой і чакае сваёй гадзіны і свайго даследніка.
Нататкі
1. Загоровский В.П. Воронеж: историческая хроника — Воронеж: Центрально-чернозёмное книжное издательство, 1989. — 255 с.
• Костёнки к «протогородам» не имеют никакого отношения — это место сосредоточения разновременных поселений (стоянок) первобытных охотников в конце ледникового периода.
• Все костенковские поселения относятся к эпохе верхнего палеолита 40-18 тыс.лет назад (а не «от мезолита до современности»).
Літаратура
• Рогачев А. Н. Александровское поселение древнекаменного века у села Костёнки на Дону. — М.- Л., 1955.
• Рогачев А. Н. Многослойные стоянки Костёнковско-Боршевского района на Дону и проблема развития культуры в эпоху верхнего палеолита на Русской равнине // Материалы и исследования по археологии СССР, № 59, М.- Л., 1957.
• Дебец Г. Ф. Палеоантропологические находки в Костенках // Советская этнография, 1955, № 1.
• Синицын А. А. Исследование памятников древнейшего этапа верхнего палеолита Восточной Европы. Раскопки стоянки Костенки-14 (Маркина Гора), Институт истории материальной культуры РАН, 2004.
• Полизаров Н. А. Исследование славянской цивилизации. 2008. Гл. таксама
• Костёнковский комплекс стоянок
• M. V. Anikovich, et al. Early Upper Paleolithic in Eastern Europe and Implications for the Dispersal of Modern Humans. Science 315, 223 (2007)
• Костенки 12 — памятник начальной поры верхнего палеолита
• Официальный сайт музея Костенки
Крыніца — «http://ru.wikipedia.org/w/index.php?title=%D0%9A%D0%BE%D1%81%D1%82%D1%91%D0%BD%D0%BA%D0%B8&oldid=37495313»
(Каментар Г.А.: з пададзенага матэрыялу аб гэтым раёне бачна, што культура Касцёнак не з’яўляецца монакультурай. Гэта ёсць рэгіён шматплемянных культур. Цікавы і той факт, што паляўнічыя на паўночнага аленя прыйшлі ў Касцёнкі з далін Віслы, Прыпяці і Дзясны, магчыма ў 15 тыс. г. да н.э., бо ужо ў гэты час існавалі наканечнікі стрэл з выемкай на баку (грэнскі тып), а вось аб свідэрскіх наканечніках не сказана нічога. Магчыма свідэрскіх наканечнікаў стрэлаў няма, таму што не было і плямёнаў з далінаў Віслы і Заходняй Беларусі, а былі плямены толькі з Прыпяці і Дзясны. Плямёны паляўнічых на паўночнага аленя (Касцёнкаўска-аўдзееўская культура, да якой адносяцца культура Бердыжа, Юравічаў, Мезіна, Елісеевічаў і інш. паселішчаў этнічных беларусаў) мелі больш развітую культуру, чым плямёны Стралецкай, Спіцынскай, Гарадцоўскай, Тэльманскай культур (самі параўнайце). Плямёны паляўнічых на паўночнага аленя лічацца продкамі арыяў (яны ж ёсць продкі і германцаў – не блытайце з немцамі), але з матэрыялаў вынікае што Касцёнкі не з’яўляюцца іх прарадзімай. Яны тут прышлыя.)