ГЕРАДОТАВЫ НЕЎРЫ 

АБ ПАХОДЖАННІ ГЕРМАНЦАЎ І МЕСЦАЗНАХОДЖАННІ ГЕРМАНІІ

(частка 2).

11. Аб справах, меней важных, радзяцца іх старэйшыны, аб значнейшых - усе; зрэшты, старэйшыны загадзя абмяркоўваюць і такія справы, рашэнне якіх прыналежыць толькі народу. Калі не адбываецца чаго-ліба выпадковага і раптоўнага, яны збіраюцца ў вызначаныя дні, або на маладзіку, або ў поўню, бо лічаць гэты час найболей спрыяльным пачатку разгляду спраў. Лік часу яны вядуць не на дні, як мы, а на ночы. Такім пазначэннем тэрмінаў яны карыстаюцца, прымаючы пастановы і ўступаючы ў дамовы сябар з сябрам; ім уяўляецца, быццам ноч прыводзіць за сабой дзень. Але з-за іх волі вынікае істотная перашкода, якая складаецца ў тым, што яны сходзяцца ўсе разам не так хутка, як тыя, хто падпарадкоўваецца загаду; і з-за марудлівасці, з якою яны прыбываюць, дарма марнуецца дзень, другі, а часам і трэці. Калі натоўп злічыць, што час пачынаць, яны рассаджваюцца ўзброенымі. Жрацы загадаюць ім выконваць цішыню, маючы пры гэтым права караць непакорлівых. Затым выслухоўваюцца цар і старэйшыны ў залежнасці ад іх веку, у залежнасці ад шляхетнасці, у залежнасці ад баявой славы, у залежнасці ад красамоўства, больш уздзейнічаючы перакананнем, чым маючы ўладу загадваць. Калі іх прапановы не сустракаюць спагады, удзельнікі збору шумна іх адспрэчваюць; калі, наадварот, падабаюцца, - разгойдваюць паднятыя ўверх фрамеі: бо ўшанаваць хвалу зброяй, на іх погляд, - самы ганаровы выгляд ухвалы.

12. На такім народным зборы можна таксама прад'явіць абвінавачванне і запатрабаваць асуджэння на смяротнае пакаранне смерцю. Суровасць пакарання вызначаецца цяжарам злачынства: здраднікаў і перабежчыкаў яны вешаюць на дрэвах, баязліўцаў і падкачаўшых ў баю, а таксама асароміўшых сваё цела - топяць у брудзе і балоце, закідваючы зверху ламаччам. Адрозненне ў спосабах забойства засноўваецца на тым, што кару за іх злачынствы, па іх меркаванню, патрэбна выстаўляць напаказ, а ганебныя ўчынкі - хаваць. Але і пры лягчэйшых правінах пакаранне сумерна іх важкасці: з абвінавачаных спаганяецца вызначаная колькасць коней і авечак. Частка накладзенай на іх пяні перадаецца пану або племені, частка - пацярпеўшаму або яго сваякам. На тых жа зборах таксама абіраюць старэйшын, якія спраўляюць правасуддзе ў акругах і паселішчах; кожнаму з іх даецца ахова колькасцю ў сто чалавек з простага народа – і адначасова складаецца пры іх рада, і сіла, на якую яны абапіраюцца.

13. Любыя справы - і прыватныя, і грамадскія - яны разглядаюць няйначай як узброеныя. Але ніхто не адважваецца, насуперак звычаю, насіць зброю, пакуль не будзе прызнаны абшчынаю паспелым для гэтага. Тады тут жа ў народным зборы хто-небудзь з старэйшых, або бацька, або сваякі ўручаюць юнаку шчыт і фрамею: гэта - іх тога, гэта першае даступнае юнацкасці ўшанаванне; да гэтага ў іх бачаць часціцу сям'і, пасля гэтага - племя. Выбітная шляхетнасць і значныя заслугі продкаў нават яшчэ зусім юным даюць вартасць правадыра; усё іншыя збіраюцца поруч адрозных фізічнай сілай і ўжо праявіўшых сябе на справе, і нікому не сорамна быць іх дружыннікамі. Зрэшты, усярэдзіне лютваў, па меркаванні таго, каму яна падпарадкоўваецца, усталёўваюцца адрозненні ў становішчы; і калі дружыннікі ўпарта спаборнічаюць паміж сабой, дамагаючыся пераважнага спрыяння правадыра, то правадыры імкнуцца, каб іх лютва была найболей шматлікай і самой адважнаю. Іх веліч, іх магутнасць у тым, каб быць заўсёды акружанымі вялікім натоўпам адборных юнакоў, у мірны час - іх гонарам, на вайне - апораю. Чыя лютва вылучаецца колькасцю і доблесцю, таму гэта прыносіць вядомасць, і ён услаўляецца не толькі ў сябе ў племені, але і ў суседніх народаў; яго дамагаюцца, накіроўваючы да яго пасольства і абсыпаючы дарункамі, і гаворка аб ім часцей за ўсё сама па сабе прадухіляе войны.

14. Але калі справа дайшла да сутычкі, ганебна правадыру саступаць каму-ліба ў доблесці, ганебна лютве не прыпадабняцца доблесці свайго правадыра. А выйсці жывым з бою, у якім загінуў правадыр, - ганьба і ганьба на ўсё жыццё; абараняць яго, засцерагаць, здзяйсняць доблесныя дзеі, падумваючы толькі аб яго славе, - найпершы іх абавязак: правадыры ваююць дзеля перамогі, дружыннікі - за свайго правадыра. Калі абшчына, у якой яны нарадзіліся, застаецца у доўгім міры і бяздзейнасці, мноства шляхетных юнакоў адпраўляецца да плямёнаў, залучаных у якую-небудзь вайну, таму, што супакой гэтаму народу не па душы, бо сярод скажонасцяў бітваў ім лягчэй уславіцца, ды і ўтрымоўваць вялікую лютву можна няйначай, як толькі гвалтам і вайной; бо ад шчодрасці свайго правадыра яны патрабуюць баявога каня, той жа прагне крыві і пераможнай фрамеі; што ж дакранаецца пражытка і хоць простага, але багатага пачастунка на балях, то яны ў іх замест жалавання. Магчымасці для падобнага марнатраўства дастаўляюць ім толькі войны і рабаванні. І значна цяжэй пераканаць іх разараць поле і чакаць цэлы год ураджая, чым схіліць пазмагацца з ворагам і зведаць раны; больш таго, па іх паданнях, потым здабываюць тое, што можа быць набыта крывёй, - ленасць і маладушнасць.

15. Калі яны не вядуць войн, то шмат палююць, а яшчэ больш праводзяць часу у найпоўнай бяздзейнасці, аддаючыся сну і абжорству, і самыя адважныя і ваяўнічыя з іх, не нясучы ніякіх абавязкаў, перакладаюць клопаты аб жыллі, хатняй гаспадарцы і раллі жанчынам, старым і найболей нядужым з дамачадцаў, тады як самі грузнуць у бяздзейнасці, на сваім прыкладзе паказваючы дзіўную супярэчлівасць прыроды, бо тыя ж людзі так любяць гультайства і так ненавідзяць супакой. У іх абшчын існуе звычай, каб кожны добраахвотна даваў правадырам сёе-тое ад свайго быдла і плоду зямнога, і гэта, прымаецца тымі як даніна павагі, служыць таксама для задавальнення іх патрэб. Асабліва цешаць іх дарункі ад суседніх плямёнаў, дасыланыя не толькі асобнымі асобамі, але і ад імя ўсяго племя: адборныя коні, пышна аздобленая зброя, фалеры і ганаровыя каралі; а зараз мы навучылі іх прымаць і грошы.

16. Добра вядома, што народы Германіі не жывуць у гарадах і нават не трываюць, каб іх жыллё прымыкала ўшчыльную сябар да сябра. Селяцца жа германцы кожны асобна і сам па сабе, дзе каму спадабаліся крыніца, паляна або дубрава. Свае вёскі яны размяшчаюць не так, як мы, і не скучваюць, мясціўшыяся і прылепліваючыся адзін да другога, будынкі, але кожны пакідае вакол сваёй хаты шырокі ўчастак, ці то, каб засцерагчы сябе ад пажару, калі загарыцца сусед, ці то з-за няўмення будавацца. Будуюць жа яны, не ўжываючы ні каменя, ні чарапіцы; усё, што ім трэба, яны будуюць з дрэва, амаль не аздабляючы яго і не клапоцячыся аб вонкавым выглядзе будынка і аб тым, каб на яго прыемна было глядзець. Зрэшты, такія-сякія месцы на ім яны з вялікай дбайнасцю абмазваюць зямлёй, такой чыстай і блішчаючай, што ствараецца ўражанне, быццам ён распісаны каляровымі ўзорамі. У іх прынята таксама ўладкоўваць падземныя ямы, па-над якімі яны навальваюць шмат гною і якія служаць ім сховішчам на зіму і для захоўвання харчовых харчоў, бо скляпы гэтага роду змякчаюць суровасць сцюжы, і, акрамя таго, калі ўрываецца вораг, усё непрыбранае ў схованку падвяргаецца разграбленню, тады як аб прыхаваным і накрытым, пад зямлёй, яно або застаецца ў невядомасці, або не дабіраюцца да яго, хоць бы ўжо таму, што яго трэба адшукаць.

17. Верхняя адзежа ў усіх - кароткі плашч, зашпілены спражкай, а калі яе няма, то шыпом. Нічым іншым не прыкрытыя, яны праводзяць цэлыя дні ў распаленага ў агмені агню. Найболей багатыя адрозніваюцца тым, што, акрамя плашча, на іх ёсць і іншая адзежа, але якая не раздзімаецца, як у сарматаў або парфян, а вузкая і шчыльна абліпаўшая цела. Носяць яны і шкуры дзікіх звяроў, тыя, што жывуць у берагоў ракі - якія прыйдзецца, тыя, што ўдалечыні ад іх, - з выбарам, паколькі ў іх няма дастаўляючай гандлем адзежы. Апошнія забіваюць звяроў з разборам і па здыманні поўсці нашываюць на скуры кавалкі меха жывёл, спараджальных вонкавым акіянам або невядомым морам. Адзежа ў жанчын не другая, чым у мужчын, толькі што жанчыны часцей апранаюцца ў ільняныя накідкі, якія яны расквечваюць пурпуровай фарбай, і з плечаў у іх не спускаюцца рукавы, так што іх рукі аголеныя зверху дадолу, як адчыненая і частка грудзей поруч іх.

18. Тым не менш шлюбы ў іх выконваюцца ў строгасці, і ні адзін бок іх нораваў не заслугоўвае такой хвалы, як гэты, бо яны амаль адзіныя з варвараў задавольваюцца, за вельмі нешматлікімі выключэннямі, адною жонкай, а калі хто і мае па некалькі жонак, то яго падахвочвае да гэтага не любадзейства, а займанае ім бачнае становішча. Пасаг прапаноўвае не жонка мужу, а муж жонцы. Пры гэтым прысутнічаюць яе сваякі і блізкія і аглядаюць яго падарункі; і недапушчальна, каб гэтыя падарункі складаліся з жаночых упрыгожванняў і ўбораў для маладой, але то павінны быць быкі, ўзнузданы конь і шчыт з фрамеяй і мячом. За гэтыя падарункі ён атрымлівае жонку, ды і яна наўзамен даруе мужу якую-небудзь зброю; у іх вачах гэта найболей трывалая сувязь, гэта - святыя таемствы, гэта - богі шлюбу. І каб жанчына не лічыла сябе недатычнай да намераў аб доблесных подзвігах, недатычнай да скажонасцяў войн, усё, якое азначае сабою яе ўступ у шлюб, нагадвае аб тым, што з гэтага часу яна заклікана падзяляць працы і небяспекі мужа і ў мірны час і ў бітве, перажываць тое ж і адважвацца на тое ж, што ён; гэта ўзвяшчае ёй запрэжка быкоў, гэта конь напагатове, гэта – уручаная ёй зброя. Так належыць жыць, так належыць загінуць; яна атрымлівае тое, што ў цэласці і захаванасці аддасць сынам, што пасля атрымаюць яе ятроўкі і што будзе аддадзена, у сваю чаргу, яе ўнукам.

19. Так агароджваецца іх цнота, і яны жывуць, не ведаючы спараджальных відовішчамі спакус, не разбешчаныя спакушэннямі баляў. Таямніца пісьменнасці роўна невядома і мужчынам, і жанчынам. У гэтак шматлюднага народа пралюбадзействы вельмі рэдкія; караць іх дазваляецца неадкладна і самім мужам: абрэзаўшы здрадніцы валасы і распрануўшы данагаты, муж у прысутнасці сваякоў выкідвае яе з сваёй хаты і, сцягаючы бізуном, гоніць па ўсёй вёсцы; і якой бы прыгожай, маладой і багатай яна не была, ёй больш не знайсці новага мужа, бо заганы тамака ні для каго не смешныя, і разбэшчваць і быць разбешчаным не прызнаецца ў іх “ісці ў нагу з векам”. Але яшчэ лепш ідзе з гэтым у тых плямёнаў, дзе бяруць замуж толькі нявінніц і дзе, даўшы воту шлюбнай пэўнасці, яны канчаткова губляюць надзею на магчымасць паўторнага ўступа ў шлюб. Так яны здабываюць мужа, аднаго навекі, як адно ў іх цела і адно жыццё, каб надалей яны не думалі ні аб кім, акрамя яго, каб хіліся толькі да яго, каб кахалі ў ім не гэтулькі мужа, колькі шлюб. Абмяжоўваць лік дзяцей або забіваць каго-альбо з нарадзіўшыхся пасля смерці бацькі лічыцца сярод іх ганебным, і добрыя норавы маюць тамака вялікую сілу, чым добрыя законы дзе-ліба ў іншым месцы.

20. У любой хаце растуць яны голыя і брудныя, а вырастаюць з такім целаскладам і такой постаццю, якія прыводзяць нас у здзіўленне. Маці сама выкормлівае грудзьмі народжаных ёю дзяцей, і іх не аддаюць на апеку прыслужніцам і карміцелькам. Спадары выхоўваюцца ў такой жа прастаце, як рабы, і доўгія гады ў гэтым стаўленні паміж імі няма ніякага адрознення: яны жывуць сярод тых жа хатніх жывёл, на той жа зямлі, пакуль век не аддзеліць вольнанароджаных, пакуль іх доблесць не атрымае прызнання. Юнакі позна спазнаюць жанчын, і ад гэтага іх мужчынская сіла захоўваецца не страчанай: не спяшаюцца яны аддаваць замуж і дзяўчат, і ў іх тая ж юная свежасць, падобны рост. І спалучаюцца яны шлюбам гэтак жа дужыя і гэтак жа здаровыя, як іх мужы, і сіла бацькоў перадаецца дзецям. Да сыноў сясцёр яны ставяцца няйначай, як да сваіх уласных. Больш таго, некаторыя лічаць такія крэўныя сувязі і больш святымі, і больш цеснымі і аддаюць перавагу браць закладнікамі пляменнікаў, знаходзячы, што ў гэтым выпадку воля скоўваецца больш трывалымі абавязкамі і яны ахапляюць шырэйшы круг сваякоў. Аднак спадчыннікамі і пераемнікамі памершага могуць быць толькі яго дзеці; завяшчанні ў іх невядомыя. Калі ён не пакінуў пасля сябе дзяцей, то яго маёмасць пераходзіць у валоданне тых, хто па ступені сваяцтва яму бліжэй усяго - да братоў, да дзядзькоў па бацьку, дзядзькоў па маці. І чым больш сваякоў, чым багацей сваякі, тым вялікай увагай акружана старасць; а бяздзетнасць у іх зусім не ў гонары.