ГЕРАДОТАВЫ НЕЎРЫ 

AДАМ БРЭМЕНСКІ ДЗЕІ АРХІБІСКУПАЎ ГАМБУРГСКАЙ ЦАРКВЫ

 (частка 4)

GESTA HAMMABURGENSIS ECCLESIAE PONTIFICUM

22. Шматлікія народы свеонаў, яны славяцца сваёй сілай і бітвамі, у якіх незалежна таму, ці ваююць на конях, ці на караблях, паказваюць сябе цудоўнымі ваярамі. Таму, відавочна, яны і ўтаймоўваюць сваёй моцай астатнія паўночныя народы, Каралі свеонаў адбываюцца са старажытнага роду, аднак іх улада залежыць ад меркавання народа (vis pendet in populi sentencia): тое, што будзе ўсімі ўхвалена на агульным зборы, кароль павінен зацвердзіць, калі толькі яму не здасца лепшым іншае рашэнне, якому і падпарадкоўваюцца свеоны - часам супраць волі. Такім чынам, дома яны карыстаюцца раўнапраўем. Але адпраўляючыся ў бітву, свеоны ва ўсім падпарадкоўваюцца каралю ці таму, хто здасца каралю здольней іншых. Калі ваяры трапляюць у цяжкае становішча, з усяго багацця богаў, якім яны ўшаноўваюць, свеоны заклікаюць на дапамогу толькі аднаго і яму ж даюць зарокі адразу пасля таго, як атрымаюць перамогу, гэтаму богу яны будуць аддаваць перавагу ўсім астатнім. А заклікаюць свеоны Бога хрысціян, па агульным іх меркаванні, наймоцнага з богаў; пра іншых багоў яны часта забываюць, гэтага ж лічаць лепшым памагатым у любой справе.

 Схолія 128. Сярод варвараў усе спрэчныя пытанні, якія адносяцца да прыватных спраў, прынята вырашаць жрэбіям, а ў справах грамадскіх яны звычайна патрабуюць адказу богаў, што вынікае з "Дзей святога Ансгарыя ".

23. З народаў Сведыі бліжэй усіх да нас жывуць готы, названыя заходнімі, а іншыя завуцца ўсходнімі. Вестраготыя суседнічае з вобласцю данаў Сконіяй. Кажуць, што са Сконі сем дзён шляху да вялікага гоцкага горада Карана. Далей жа, уздоўж Балтыйскага мора і аж да Біркі, распасціраецца Астраготыя. Першым біскупам готаў быў Тургот, а другім Годэскалк, па аповядах, муж мудры і прыстойны, калі не прымаць да ўвагі таго, што ён аддаваў перавагу сядзець дома і адпачываць, а не працаваць. Трэцім, наш архібіскуп, паставіў Адальварда Старэйшага, праўдзівага пахвальнага мужа. Перабраўшыся да варвараў, ён як вучыў, так і жыў. Дзякуючы святому жыццю і ўменню прапаведаваць, ён прылучыў да хрысціянскай веры вялікае мноства народа. Адальвард выяўляў свае дабрадзейнасці, здзяйсняючы цуды: калі ў варвараў - яго паствы - была ў тым неабходнасць, ён рабіў так, каб ліў дождж ці каб ізноў наставала яснае надвор'е, а таксама шматлікае іншае, чаму гэтак імкнуліся навучыцца мудрацы. Гэты выдатны муж жыў у Готыі, рупліва прапаведуючы ўсім імя Госпада Ісуса, і ў Готыі ж пасля шматлікіх выпрабаванняў, якія ён дзеля Хрыста перажываў з радасцю, пакінуў зямлі сваё тленнае цела, дух жа яго прыняў нябесны вянец. Пасля яго архібіскуп паставіў у тых краях нейкага Ацыліна, які ні зашто іншае, акрамя як за велізарны рост, не быў дастойны насіць сан біскупа. Дарма готы адпраўлялі да яго пасольства: яго вялікае цела імкнулася да супакою, і ён праводзіў час у задавальненнях да таго часу, пакуль у Кёльне прыняў свой канец.

Схолія 129. Рымляне звалі готаў гетамі. Гэта пра іх, відавочна, пісаў Вяргілій: ...і хуткія таксама гелоны. Ва ўцёках да Радопа несучыся, ці ў пустэльні гетцкія, - Кіслае п'юць малако, змяшаўшы яго з конскаю крывёй. Кажуць, што готы і сембы дагэтуль паступаюць падобным чынам. Вядома, што яны выкарыстоўваюць для ап'янення малако ў’ючных жывёл.

Схолія 130. Яшчэ раней іх у Сведыі прапаведвалі біскупы данаў і англаў. Тургот жа быў пастаўлены адмыслова для Готыі на кафедру ў Скарану.

Схолія 131. Па запрашэнню караля Харальда Адальвард ездзіў у Нардвегію, дзе, дачуўшыся пра святасць і дабрадзейнасць гэтага мужа, яго прынялі з ушанаваннямі. А калі ён збіраўся з'яжджаць, кароль дараваў яму гэтулькі грошай, што неадкладна пасля гэтага Адальвард выкупіў 300 палонных, Адальвард Малодшы, прыбыўшы тым часам у Готыю, заспеў свайго цёзку пры смерці: са скрухай паклапаціўшыся пра яго пахаванне, Адальвард Малодшы паспяшаўся ў Сіктону. Аднак пасля таго як язычнікі выгналі яго адтуль, ён па запрашэнню прыехаў у Скарон, што не было заўгодна нашаму архібіскупу. Таму апошні заклікаў Адальварда, як неслуха, у Брэмен.

24. Паміж Нордманіяй і Свеоніяй жывуць верміланы, фінеды і іншыя народы. Усе яны ўжо хрысціяне і адносяцца да скаранскай царквы. На мяжы Свеоніі і Нортманіі, у паўночнай яе частцы, жывуць скрытэфіны, якіх нават дзікія звяры не чапаюць на сваім шляху. Самым вялікім іх горадам з'яўляецца Хальсінгланд, куды першым быў пастаўлены біскуп Стэнфі. Архібіскуп змяніў яго імя і назваў Сымонам. Апошні прыцягнуў сваёй пропаведдзю шматлікіх са згаданага племя. Акрамя таго, існуе яшчэ незлічонае мноства іншых свеонскіх народаў, з якіх, наколькі нам вядома, у хрысціянства звернутыя толькі готы, верміланы, часткова скрытэфіны і іх суседзі.

Схолія 132. Хальсінгланд - гэта вобласць скрытэфінаў, размешчаная ў Рыфейскіх гарах, на якіх круглы год ляжыць снег. Людзі там здранцвелі ад сцюжы, яны не клапоцяцца пра тое, каб у іх хат былі дахі, і выкарыстоўваюць мяса дзікіх звяроў у якасці ежы, а іх шкуры ў якасці адзежы.

25. Такім чынам, вось кароткае апісанне Свеоніі, ці Сведыі: на захадзе яна населена готамі, там знаходзіцца горад Скаран; на поўначы- верміланамі і скрытэфінамі, чыёй сталіцай з'яўляецца Хальсінгланд; з поўдня па ўсёй працягласці яна абмываецца Балтыйскім морам, пра якое мы казалі вышэй, там знаходзіцца вялікі горад Сіктоне. З усходу да Свеоніі прылягаюць Рыфейскія горы з іх пустэльнымі мясцовасцямі і глыбокімі снягамі: доступ у тыя краі закрываюць статкі звераватых людзей. Там жывуць амазонкі, цынацэфалы і цыклопы, у якіx на лбу адно вока. Там жа жывуць і тыя плямёны, якіх Солін называе імантаподамі і якія скачуць на адной назе, там і тыя, чыёй любімай ежай з'яўляецца чалавечае мяса, з-за чаго іх пазбягаюць і - па заслугах - нічога пра іх не кажуць. Усімі паважаны кароль данаў распавядаў мне пра нейкае племя, які мае звычай спускацца з перадгор'яў на раўніну Адкуль яны з'яўляюцца-невядома, але нягледзячы на свой умераны рост, прадстаўнікі гэтага народа адрозніваюцца моцай і рухомасцю, ці ледзь параўнальнымі са сведскімі; "яны нечакана прыходзяць,- казаў кароль,- то кожны год, то з прамежкамі ў тры гады". Калі ўсеагульнымі сіламі гэтым ваярам не аказваецца супраціў, яны пакідаюць бязлюднай усю вобласць і зноў сыходзяць. Пра гэта звычайна распавядае і шматлікае іншае, што я дзеля краткасці апускаю, даючы сведчыць пра астатніх тым, хто сам бачыў штосьці падобнага роду.

Схолія 133. Пішуць, што ў гарах гіпербарэяў, акрамя іншых пачвар, нараджаюцца і грыфы.

26. Зараз скажам некалькі слоў пра вераванні свеонаў. У гэтага племя ёсць знакамітае свяцілішча, якое завецца Убсала і размешчана недалёка ад горада Сіктоны. Храм гэты ўвесь упрыгожаны золатам, а ў ім знаходзяцца статуі трох ушанаваных народам багоў. Самы магутны з іх богаў -Top - сядзіць на троне ў сярэдзіне параднай залы, з аднаго боку ад яго - Водан, з другога - Фрыккон. Вось як размяркоўваюцца іх паўнамоцтвы: "Тор, - кажуць свеоны, - пануе ў эфіры, ён кіруе громамі і рэкамі, вятрамі і дажджамі, ясным надвор'ем і ўраджаямі. Водан, што азначае "лютасць", - бог вайны, ён узбуджае мужнасць у ваярах, якія змагаюцца з непрыяцелем. Трэці бог - Фрыккон - даруе смяротным мір і асалоды. Апошняга яны малююць з велізарным фаласам. Водана ж свеоны ўяўляюць узброеным, як у нас звычайна Марса. А Тор нагадвае сваім скіпетрам Юпітара. Яны таксама шануюць абагаўлёных людзей, дорачы ім неўміручасць за хвалебныя дзеі. У "Жыцці святога Ансгарыя" згадваецца, што падобнай выявай свеоны абагавілі караля Эрыка.

Схолія 134. Каля свяцілішча расце вялікае дрэва з разгалістымі галінамі, зелянеючае і ўзімку, і ўлетку, і ніхто не ведае, якая прырода гэтага дрэва. Там таксама знаходзіцца крыніца, дзе язычнікі здзяйсняюць ахвярапрынашэнні, уводзячы ў яго жывога чалавека: калі ён не ўсплывае, то гэта пазначае, што жаданне народа ажыццявіцца.

 Схолія 135. Гэты храм атачае залаты ланцуг, які вісіць па схілах будынка і што густа афарбоўвае ў залаты колер усіх уваходных. Гэта свяцілішча размешчана ў раўніннай мясцовасці, якая з усіх бакоў акружана гарамі накшталт тэатра.

27. Да ўсіх іх багоў прыстаўлены жрацы, кіруючыя племяннымі ахвярапрынашэннямі. Калі пагражае голад ці мор, яны прыносяць ахвяру ідалу Тора, калі вайна, Водану, калі павінна быць вяселле, Фрыккону. Свеоны, акрамя таго, маюць звычай кожныя дзевяць гадоў уладкоўваць ва Убсале імпрэзу, якая збірае жыхароў усіх абласцей краіны. Ад удзелу ў гэтай імпрэзе не вызваляецца ніхто. Цары і народы, разам і паасобку, усе адсылаюць свае дарункі ў Убсалу, і, што жудасней усяго, тыя, хто ўжо прыняў хрысціянства, змушаны адкупляцца ад удзелу ў падобных цырымоніях. Вось як адбываецца ахвярапрынашэнне. З усёй жыўнасці мужчынскай паловы прыносіцца дзевяць галоў: лічыцца, што іх кроў уласкавіць багоў. Целы ж гэтых жывёл развешваюцца ў найблізкім гаі. Гэты гай святы для свеонаў, таму што, паводле павер'я, дзякуючы смерці і раскладанню ахвяр яе дрэвы становяцца чароўнымі. Адзін хрысціянін распавядаў мне, што бачыў у гэтым гаі як віселі ўпярэмежку целы сабак, коней і людзей, агульным лікам 72. А пра шматлікія ганебныя магічныя спевы, якія яны звычайна выконваюць, здзяйсняючы абрад ахвярапрынашэння, лепш будзе наогул змоўчаць.

 Схолія 136. Нядаўна свеонскі кароль-хрысціянін Анундэр, пасля таго як ён адмовіўся прыносіць паганскім багам усталяваную племем ахвяру, быў выгнаны з каралеўства і, кажуць, пайшоў адтуль, цешачыся, што за імя Бога Ісуса ганараваўся прыняць ганьбу.

Схолія 137. Балі і падобныя ахвярапрынашэнні адбываюцца дзевяць дзён: кожны дзень разам з жывёламі прыносіцца адзін чалавек, так што за дзевяць дзён прыносяцца 72 жывых істоты. Гэта ахвярапрынашэнне прымяркоўваецца да вясновага раўнадзенства.

28. Нядаўна ў апісванай краіне адбылася выдатная падзея, стаўшая, дзякуючы сваёй значнасці, шырока вядомай. Вестка пра яе дайшла і да архібіскупа. Адзін са жрацоў убсольскіх богаў у дні весялосцяў без чынніку аслеп. Быўшы мужам разумным, ён вырашыў, што такое няшчасце паслана яму за шанаванне ідалаў і што, служачы лжывым багам, ён, відаць, абразіў магутнага Бога хрысціян. І вось уначы з'явілася яму шаноўная Дзева і сказала, што, калі ён паверыць у яе сына і адрыне шанаваныя ім куміры богаў, яна верне яму зрок. Тады ён - гатовы на ўсё дзеля такога дарунка - у сне абяцаў Дзеве, што так і паступіць. Яна ж дадала: "Ведай, што, праўдзіва, месца гэта, дзе цяпер праліваецца гэтулькі нявіннай крыві, неўзабаве будзе асвячона ў мой гонар. А каб у цябе не засталося і следу сумневу, празры у імя Хрыста, сына майго". Ледзь толькі святло вярнулася яго вачам, ён паверыў і, абыйдучы ўсе суседнія вобласці, лёгка звярнуў язычнікаў да веры ў таго, хто пазбавіў яго ад слепаты. Рухомы гэтымі цудоўнымі справамі, наш архібіскуп пачуў голас, кажучый: "Узвядзіце вочы вашы і пагледзіце на нівы, як яны збялелі і паспелі да жніва",- і паставіў у тых краях Адальварда Малодшага, узятага з брэменскага люду і блістаўшага ведамі кніг і дабрадзейнасцю нораву. Яго кафедра была заснавана з дапамогай пасланцаў найсветлага караля Стэйнкеля у горадзе Сіктоне [Сігтуне], адлеглым ад Убсалы [Уппсалы] на адзін дзень шляху. Існуе такі шлях: ад дацкай Сконіі, плывучы пад ветразямі, праз пяць дзён дасягаеш размешчаных побач Сіктоны і Біркі. Калі ж рухацца па сушы, то са Сконіі праз вобласці готаў і гарады Скаран, Тэлгас і Бірку дабіраешся да Сіктоны за месяц. Такім чынам, рухомы палкім жаданнем прапаведаваць Евангелле, Адальвард прыбыў у Ведыю і за кароткі час звярнуў у хрысціянскую веру ўсіх жыхароў Сіктоны і яе наваколляў. Ён таксама дамовіўся са святым Эгінонам, біскупам Сконіі, каб яны разам з'явіліся да паганскага храма, названага Убсалой, дзе змаглі б, магчыма, прадставіць Хрысту плады сваёй працы. Яны былі гатовы з радасцю прыняць любыя пакуты, каб быў разбураны той храм, які з'яўляецца галоўным прытулкам ілжывых вераванняў варвараў. Гэты храм патрэбна разламаць, а калі магчыма, спаліць, каб затым рушыў услед зварот усяго племя. Але набожны кароль Стэйнкель, які ведаў, што балбочуць у народзе пра гэта жаданне Божых спавяданнікаў, адгаварыў іх ад падобнай справы, упіраючы на тое, што гэта пагражае ім неадкладнай смерцю, а яму -што прывёў на радзіму падобных злыдняў - выгнаннем і што пасля гэтага да паганства вернуцца ўсе тыя, хто цяпер верыць, як можна было назіраць такое ў нядаўнім часе ў Склаваніі. Пагадзіўшыся са словамі караля, біскупы абыйшлі ўсе гоцкія гарады, дзе яны руйнавалі ідалаў, а затым звярталі шматлікія тысячы язычнікаў у хрысціянства. Пасля смерці Адальварда, якая напаткала яго ў нас, архібіскуп паставіў наўзамен яго нейкага Тадыкона з Рамбсолы, які-з прычыны запалу да абжорства заўсёды галодны - аддаваў перавагу знаходжанню храма жрэбю апостала. Такім чынам, пра Свеонію і яе святарства сказана досыць.

Схолія 138. Ад целаахоўнікаў (stipatores) біскупа Адальварда нам вядома, што калі ён упершыню прыехаў у іктону, каб адслужыць імшу, яму паднеслі 70 марак срэбра, падобнай набажнасцю адрозніваюцца ўсе жыхары паўночных краін. А ў канцы шляху Адальвард завярнуў у Бірку, якая, як апынулася, сёння да такой ступені зведзена ў нішто, што ці ледзь адрозныя і сляды горада. Таму ён нават не змог адшукаць магілы святога архібіскупа Унні.