ГЕРАДОТАВЫ НЕЎРЫ 

АБ ПАХОДЖАННІ ГЕРМАНЦАЎ І МЕСЦАЗНАХОДЖАННІ ГЕРМАНІІ

(частка 5).

41. І тая частка свебаў, аб якой я цяпер павяду аповяд, таксама жыве на землях, якія распасціраюцца да самых глыбінь Германіі. Бліжэй усяго, - бо я буду вынікаць уніз па Дунаі, як незадоўга прад гэтым вынікаў па плыні Рэйна, жыве племя гермундураў, дакладнае рымлянам; па гэтым чынніку з імі аднымі з усіх германцаў гандаль вядзецца не толькі на беразе, але і ўсярэдзіне краін, а таксама ў самой квітнеючай калоніі правінцыі Рэцыі. Яны паўсюль вольна перасоўваюцца, і мы не прыстаўляем да іх варты; і калі іншым плямёнам мы паказваем толькі нашу зброю і нашы ўмацаваныя лагеры, то для іх, не праяўляўшых ні найменшай прагнасці, мы адкрылі нашы хаты і маёнткі. У боку гермундураў пачынаецца Альбіс, рака знакамітая і некалі нам добра вядомая, а цяпер мы ведаем яе толькі па імі.

42. Побач з гермундурамі жывуць нарысты, потым маркаманы і квады. Асабліва ўслаўленыя і моцныя маркаманы, якія нават свае месцы селішча набылі доблесцю, выгнаўшы займаўшых іх раней бойеў. Яны як бы перадавая застава Германіі, паколькі яе мяжа - Дунай. У маркаманаў і квадаў яшчэ на нашай памяці захоўваліся паны з супляменнікаў, з шляхетных родаў Марабода і Тудра (зараз яны ўжо мірацца і з чужаземцамі), але гэтыя цары валодаюць сілаю і магутнасцю дзякуючы падтрымцы з Рыму. Зрэдку яны атрымліваюць ад нас дапамогу зброяй, часцей грашыма, але гэта ніколькі не прымяншае іх улады.

43. Ззаду да маркаманаў і квадаў прымыкаюць марсігны, каціны, осі і буры. З іх марсігны і буры дыялектам і выявай жыцця падобныя са свебамі; а што каціны і осі не германцы, даказваюць іх мовы,гальская ў першых, панонская у другіх, і яшчэ тое, што яны мірацца з выплатаю падаткаў. Частку падаткаў на іх, як на іншаземцаў, накладаюць сарматы, частку - квады, а каціны, што яшчэ зневажальней, здабываюць да таго ж жалеза. Усе гэтыя народнасці абгрунтаваліся дзе-нідзе на раўніне, але галоўнай выявай на горных схілах і на вяршынях гор і горных ланцугоў. Бо Свебію дзеліць і разразае напалам суцэльны горны ланцуг, за якім жыве шмат народаў; сярод іх самыя вядомыя - дзеляюшчыяся на розныя плямёны лугіі. Будзе досыць назваць толькі найболей значныя з іх, гэта - гарыі, гельвеконы, манімы, гелізіі, наганарвалы. У наганарвалаў паказваюць гай, асвечаны старажытным культам. Узначальвае яго жрэц у жаночым уборы, а аб багах, якіх у ёй пачытаюць, яны кажуць, што, калі супаставіць іх з рымскімі, то гэта - Кастор і Паллукс. Такая іх сутнасць, а імя ім - Алкі. Тут няма ніякіх малюнкаў, ніякіх слядоў іншаземнага культу; аднак ім ушаноўваюць як братам, як юнакам. А зараз аб гарыях: пераўзыходзячы сілаю пералічаныя толькі што плямёны і лютыя ад прыроды, яны з дапамогай разнастайных хітрыкаў і выкарыстоўваючы цемру, дамагаюцца таго, што здаюцца яшчэ больш дзікімі: шчыты ў іх чорныя, целы размаляваныя; для бітваў яны абіраюць непраглядна цёмныя ночы і змрочным абліччам свайго як бы зманлівага і замагільнага войска ўсяляюць у ворагаў такі жах, што ніхто не можа вынесці гэта нябачанае і нібы уводзячае ў апраметную відовішча; бо ва ўсіх бітвах вочы перамагаюцца першымі.

44. За лугіямі жывуць гатоны, якімі кіруюць цары, і ўжо некалькі цвярдзей, чым у іншых народаў Германіі, аднак яшчэ не суцэль самаўладна. Далей, у самога Акіяна, - ругіі і лемовіі; адметная асаблівасць усіх гэтых плямёнаў - круглыя шчыты, кароткія мячы і пакора царам. За імі, сярод самога Акіяна, жывуць абшчыны свіонаў; акрамя ваяроў і зброі, яны моцныя таксама флотам. Іх суда характэрныя тым, што могуць падыходзіць да месца прычала любою з сваіх ускрайкаў, бо і тая і другая маюць у іх форму носу. Ветразямі свіоны не карыстаюцца і вёслаў уздоўж бартоў не замацоўваюць у шэраг адно за другім; яны ў іх, як прынята на некаторых рэках, здымныя, і яны грабуць імі па меры патрэбы то ў той, то ў другі бок. Ім уласціва шанаванне ўлады, і таму імі аднаасобна, і не на падставе часовага і ўмоўнага права панаваць, без усякіх абмежаванняў загадвае цар. Ды і зброю ў адрозненне ад іншых германцаў не дазваляецца ў іх мець кожнаму: яна заўсёды ў сховішчы і ахоўваецца вартавым, і прытым рабом: бо ад раптоўных набегаў ворага яны агароджаны Акіянам, а рукі прабывалых у бяздзейнасці ўзброеных людзей самі сабой паднімаюцца на бясчынствы; ды і царам не на карысць давераць апеку аб зброі шляхетнаму, вольнанароджанаму і нават вольнаадпушчанаму.

45. За свіонамі яшчэ адно мора - спакойнае і амаль нерухомае, якім, як лічаць, абпаясваецца і замыкаецца зямны круг, і пэўнасць гэтага пацвярджаецца тым, што апошняе ззянне заходзячага сонца не згасае аж да яго ўзыходу і яркасць яго такая, што ёй засланяюцца зоркі, ды і ўяўленне дадае да гэтага, быццам пры ўсплыванні сонца чуецца шум расступаючайся прад ім бездані і бачны абрысы коней і прамяністая галава. Толькі да гэтага месца - і гаворка адпавядае ісціне - існуе прырода. Што адносіцца да правага ўзбярэжжа Свебскага мора, то тут ім абмываюцца землі, на якіх жывуць плямёны эстыяў, звычаі і аблічча якіх такія жа, як у свебаў, а мова - бліжэй да брытанскай. Эстыі ушаноўваюць прамаці богаў і як адметны знак свайго культу носяць на сабе малюнкі вепрукоў; яны ім замяняюць зброю і засцерагаюць пакланяючыхся багіне нават у гушчы ворагаў. Меч у іх - рэдкасць; ужываюць жа яны часцей за ўсё драколле. Хлеб і іншыя плады зямныя вырошчваюць яны старанней, чым прынята ў германцаў з уласцівай ім нядбайнасцю. Больш таго, яны абшнырваюць і мора і на беразе, і на водмелях і адзіныя з усіх збіраюць бурштын, які самі яны завуць глезам. Але пытаннем аб прыродзе яго і як ён узнікае, яны, быўшы варварамі, не задаваліся і нічога аб гэтым не ведаюць; бо ён доўгі час ляжаў разам са ўсім, што выкідвае мора, пакуль яму не даў імя запал да раскошы. У іх саміх ён ніяк не выкарыстоўваецца; збіраюць яны яго ў натуральным выглядзе, дастаўляюць нашым купцам такім жа неапрацаваным і, да свайго здзіўлення, атрымліваюць за яго грошы. Аднак няцяжка зразумець, што гэта - драўляны сок, таму што ў бурштыне вельмі часта прасвечваюцца некаторыя поўзаючыя па зямлі або крылатыя істоты; загразшы ў вадкасці, яны пасля апынуліся зняволенымі ў ёй, пераўтворанай у цвёрдае рэчыва. Такім чынам, я пахілены меркаваць, што на выспах і на землях Захаду знаходзяцца дубровы і гаі, падобныя тым патаемным лясам на Ўсходзе, дзе працякаюць духмяныя смолы і бальзамы; з растучых у іх дрэў суседнія прамяні сонца выціскаюць багаты сок, і ён сцякае ў найблізкае мора і сілаю бур выносіцца на процілеглыя берагі. Пры паднясенні да бурштыну, дзеля спазнання яго ўласцівасцяў, агню ён успыхвае як паходня, услед за чым растопліваецца, нібы смала або камедзь. Да свіонаў прымыкаюць плямёны сітонаў. Ва ўсім падобныя са свіонамі, яны адрозніваюцца ад іх толькі тым, што над імі пануе жанчына: вось да чаго ўпалі сітоны, не кажучы ўжо аб згубе волі, нават у церпячым імі заняволенні.

46. Тут канец Свебіі. Ці аднесці пеўкінаў, венедаў і фенаў да германцаў або сарматаў, права, не ведаю, хоць пеўкіны, якіх некаторыя завуць бастарнамі, мовай, выявай жыцця, аселасцю і жыллём паўтараюць германцаў. Неахайнасць у ўсіх, бяздзейнасць і коснасць сярод шляхты. З-за змяшаных шлюбаў іх аблічча становіцца ўсё пачварней, і яны набываюць рысы сарматаў. Венеды перанялі шматлікае з іх нораваў, бо дзеля рабавання гойсаюць па лясах і гарам, якія толькі не існуюць паміж пеўкінамі і фенамі. Аднак іх хутчэй можна прылічыць да германцаў, таму што яны будуюць сабе хаты, носяць шчыты і перасоўваюцца пешымі, і прытым з вялікай шпаркасцю; усё гэта адмяжоўвае іх ад сарматаў, якія праводзяць усё жыццё ў калёсах і на каню. У фенаў - дзіўная дзікасць, бездапаможнае ўбоства; у іх няма ні абарончай зброі, ні коней, ні сталага прытулку над галавой; іх ежа - трава, адзежа - шкуры, ложа - зямля; усе свае спадзяванні яны ўскладаюць на стрэлы, на якія, з-за недахопу жалеза, насаджваюць касцяны наканечнік. Тое ж паляванне дастаўляе пражытак як мужчынам, так і жанчынам; бо яны паўсюль суправаджаюць сваіх мужоў і дамагаюцца сваёй долі здабычы. І у малых дзяцей няма іншага сховішча ад дзікага звера і непагадзі, акрамя так-сяк сплеценага з галін будана і які становіцца ім хованкай; сюды жа вяртаюцца фены сталага веку, тутака ж прыстанак састарэлых. Але яны лічаць гэта шчаслівейшай доляй, чым мардаваць сябе працаю ў поле і працаваць над пабудовай хат і нястомна думаць, пераходзячы ад надзеі да адчаю, аб сваёй і чужой маёмасці: бестурботныя па стаўленні да людзей, бестурботныя па стаўленні да бажаствоў, яны дасягнулі самога цяжкага - не выпрабоўваць патрэбы нават у жаданнях. Усё іншае ўжо казачна: у гелузіяў і аксіёнаў галовы і твары быццам бы чалавечыя, тулавы і канечнасці як у звяроў; і бо нічога больш пэўнага я не ведаю, хай гэта застанецца нявырашаным і мною. Выверанае па выданні: Карнелій Тацыт. Складанні ў двух тамах. Т.1. Аналы. Малыя творы. Л., Навука, 1969. Пераклад на рускую мову А.З.Бабовіча. Крыніца: http://www.hist.msu.ru/ER/Etext/tacit.htm http://www.hist.msu.ru/ER/Etext/tacit.htm Пераклала на беларускую мову Галіна Арцёменка