ГЕРАДОТАВЫ НЕЎРЫ 

АБ ПАХОДЖАННІ ГЕРМАНЦАЎ І МЕСЦАЗНАХОДЖАННІ ГЕРМАНІІ

(частка 4).

31. І што ў астатніх народаў Германіі сустракаецца рэдка і заўсёды зыходзіць з асабістага падахвочвання, то ператварылася ў хатаў у агульнараспаўсюджаны звычай: ледзь памужнеўшы, яны пачынаюць расціць валасы і адпускаць бараду і даюць воту не здымаць гэтага, якое абавязвае іх да доблесці, покрыва на галаве не раней, чым заб'юць ворага. І толькі над яго трупам і знятай з яго здабычай яны адкрываюць твар, лічачы, што нарэшце выплацілі спаўна за сваё нараджэнне і сталі годныя айчыне і бацькам; а баязлівыя і неваяўнічыя так давеку і застаюцца пры сваім бязладдзі. Найадважныя з іх, звыш таго, носяць на сабе падобны на кайданы жалезны ланцуг (што лічыцца ў гэтага народа ганебным), пакуль іх не вызваліць ад яго забойства ворага. Зрэшты, шматлікім хатам настолькі падабаецца гэты ўбор, што яны дажываюць у ім да сівізны, прыкметныя для ворагаў і ўшанаваныя сваімі. Яны-то і пачынаюць усе бітвы. Такі ў іх заўсёды першы шэраг, які выклікае страх, як усё новае і незвычайнае; зрэшты, і ў мірны час яны не імкнуцца надаць сабе меней дзікую знешнасць. У іх няма ні поля, ні хаты, і ні пра што яны не нясуць клопатаў. Да каго б яны не дайшлі, у таго і кормяцца, марнатравячы чужое, не шкадуючы сваё, пакуль з-за нямоглай старасці гэтак непахісная доблесць не стане для іх непасільнай.

32. Найблізкія суседзі хатаў - якія пражываюць уздоўж Рэйна, дзе ён ужо мае вызначанае рэчышча і можа служыць мяжой, узіпы і танктэры. Нададзеныя ўсімі належнымі доблесным ваярам якасцямі, танктэры да таго ж майстэрскія і хвацкія наезнікі, што конніца танктэраў не саступае ў славе пяхоце хатаў. Так павялося ад продкаў, і, пераймаючы ім, аб тым жа клапоцяцца нашчадкі. У гэтым - забавы дзяцей, змаганні юнакоў; не пакідаюць каня і іх старыя. Разам з рабамі, хатай і спадчыннымі правамі перадаюцца і коні, і атрымлівае іх не старэйшы з сыноў, як усё астатняе, а той з іх, хто выявіў сябе ў бітвах найболей адважным і спрытным.

33. Побач з танктэрамі раней жылі бруктэры; зараз, як паведамляюць, туды перасяліліся хамавы і ангрыварыі, пасля таго як бруктэры былі выгнаны і цалкам знішчаны суседнімі плямёнамі, ці то раздражнёнымі іх пыхай, ці з-за спакусы здабычы, ці з прычыны спрыяння да нас богаў - бо яны нават уважылі нас відовішчам гэтага кровапраліцця. Пала звыш шасцідзесяці тысяч германцаў, і не ад рымскай зброі, але, што яшчэ ўцешней, для асалоды нашых вачэй. Ды будзе, малюю я багоў, і яшчэ больш адужэе сярод народаў Германіі калі не прыхільнасць да нас, то прынамсі нянавісць да сваіх суайчыннікаў, бо, калі імперыі пагражаюць няўхільныя бедствы, самае большае, чым можа пацешыць нас лёс, - гэта звады паміж ворагамі.

34. Ззаду да ангрыварыяў і хамавым прымыкаюць дульгубіны і хазуарыі, а таксама іншыя, меней вядомыя плямёны, спераду іх засланяюць сабою фрызы. Фрызаў, адпаведна іх сіле, завуць Вялікімі і Малымі. Селішчы абедзвух гэтых народнасцяў цягнуцца ўздоўж Рэйна да самога Акіяна; жывуць яны, звыш таго, і вакол велізарных азёр, па якіх плавалі і рымскія флатыліі. Менавіта адгэтуль адважыліся мы прайсці ў Акіян: бо гаворка паведамляла, што і ў ім усё яшчэ існуюць Геркулесавы слупы, празваныя так або таму, што Геркулес і на самай справе наведаў гэты бок, або з-за засвоенага намі звычаю звязваць з яго ўслаўленым імем усё найболей выдатнае, дзе б яно ні сустрэлася. У Друза Германіка не было недахопу ў рашучасці, але Акіян не пажадаў раскрыць яму свае таямніцы і то, што адносіцца да Геркулеса. З той пары ніхто не аднаўляў падобных спроб, і было палічана, што набожней і паважней безумоўна верыць у зробленае багамі, чым намагацца яго спазнаць.

35. Вось што вядома нам аб Германіі, звернутай да захаду; далей, утворачы велізарны выступ, яна сыходзіць на поўнач. І тут перад намі адразу ж племя хаўкаў. І хоць хаўкі пачынаюцца ад меж фрызаў і займаюць частку акіянскага ўзбярэжжа, яны датыкаюцца і з пералічанымі мной плямёнамі, пакуль не зварочваюць у бок, каб дасягнуць херускаў. І гэтыя раскінуўшыяся на гэтак надмернай прасторы зямлі хаўкі не толькі лічацца сваімі, але і шчыльна засяляюць землі; сярод германцаў гэта самы высакародны народ, што аддае перавагу засцерагаць сваю магутнасць, абапіраючыся толькі на справядлівасць. Вольныя ад прагнасці і ўладалюбства, абыякавыя і пагружаныя ва ўласныя справы, яны не ладзяць войн і нікога не руйнуюць рабаваннем і разбоем. І найпершы доказ іх доблесці і моцы - гэта праяўлянае імі імкненне замацаваць за сабой перавагу, не звяртаючыся да гвалту. Але пры гэтым, зброя ў іх заўсёды напагатове, а калі запатрабуюць акалічнасці, - то і войска, і мноства ваяроў і коней; але і тады, калі яны знаходзяцца ў супакоі, гаворка аб іх застаецца ўсё той жа.

36. Жывучы бок аб бок з хаўкамі і хатамі, нікім не трывожымыя, херускі доўгія гады карысталіся выгодамі занадта ціхамірнага і таму спараджаемага расслабленасць, міру. Для іх такое становішча было хутчэй прыемным, чым бяспечным, таму што ў асяроддзі драпежных і моцных меркаваць, што цябе пакінуць у супакоі, - хібна: дзе справа даходзіць да кулакоў, тамака такія словы, як сціпласць і сумленнасць, прыкладаюцца толькі да атрымаўшых верх. І вось херускаў, яшчэ якія нядаўна славіліся добрымі і справядлівымі, зараз завуць гультаямі і дурнямі, а поспех пераможцаў-хатаў адносяць за лік іх высокамудрасці. У сваім падзенні херускі захапілі за сабою і суседняе племя фасаў, якія ў бядотных акалічнасцях ператварыліся ў іх таварышаў па няшчасцю, тады як у лепшыя часы яны былі ў іх у падначаленні.

37. Згаданы вышэй выступ Германіі займаюць жыўшыя у Акіяна кімўры, зараз невялікае, а некалі знакамітае племя. Усё яшчэ захоўваюцца вялікія сляды іх былой славы, астаткі велізарнага лагера на тым і другім беразе, па памерах якога можна і цяпер судзіць, якой моцай валодаў гэты народ, якая вялікая была яго колькасць і наколькі пэўны аповяд аб яго пагалоўным перасяленні. Нашаму гораду ішоў шэсцьсот саракавы год, калі ў консульства Цэцылія Метэлла і Папірыя Карбону мы ўпершыню пачулі аб кімўрскіх полчышчах. З таго часу да другога консульства імператара Траяна налічаецца амаль дзвесце дзесяць гадоў. Вось як доўга мы пакараем Германію. За гэтак доўгі тэрмін абодва бокі прычынілі адзін аднаму не мала шкоды. Ні Самній, ні пунійцы, ні Іспаніі і Галіі, ні нават парфяне - ніхто так часта не нагадваў нам аб сабе, як германцы: іх воля апынулася неадольнай самаўладдзя Арсака. Бо што іншае, акрамя забойства Красса, можа прад'явіць нам Усход, скланіўшыйся перад нейкім Вентыдыям і сам страціўшы Пакору? А германцы, разграміўшы або захапіўшы ў палон Карбону, і Кассія, і Аўрэлія Скаўра, і Сервілія Цепіёна, і Максіма Маллія, адабралі ў рымскага народа пяць консульскіх войскаў і нават у Цэзара выкралі Вару і разам з ім тры легіёна. Не без цяжкіх страт вырабілі ім паразы Гай Марый у Італіі, чароўны Юлій у Галіі, Друз, і Нерон, і Германік - на іх уласных землях. Затым рушылі ўслед застрашваемыя, але якія абгарнуліся пасмешышчам падрыхтоўкі Гая Цэзара. Пасля гэтага панаваў спакой, пакуль, скарыстаўшыся нашымі смутамі і грамадзянскай вайной, германцы не захапілі зімовыя лагера легіёнаў і не паквапіліся нават на Галію; і пасля новага выгнання іх адтуль, ужо ў самы апошні час, мы не гэтулькі іх перамаглі, колькі зладзілі над імі трыумф.

38. А зараз варта распавесці аб свебах, якія не ўяўляюць сабою аднастайнага племя, як хаты або танктэры, але, займаючы вялікую частку Германіі, і па гэты час яшчэ раздзеляюцца на шмат асобных народнасцяў, якія носяць свае найменні, хоць усе разам яны і мянуюцца свебамі. Своеасаблівая асаблівасць гэтага племя - падбіраць валасы наверх і сцягваць іх вузлом; гэтым свебы адрозніваюцца ад астатніх германцаў, а вольнанароджаныя свебы - ад сваіх рабоў. Альбо з прычыны роднасных сувязяў са свебамі, альбо з пераймання ім, што мае даволі шырокае распаўсюджванне, такая прычоска сустракаецца і ў іншых плямёнаў, але зрэдку і толькі ў моладзі, тады як свебы аж да сівізны не спыняюць сачыць за тым, каб іх стаяўшыя тарчма валасы былі сабраныя ззаду, і часта звязваюць іх на самой верхавіне; а ў правадыроў яны прыбраныя яшчэ дбайней і спрактыкаваней. У гэтым клопат свебаў аб сваёй знешнасці, але суцэль нявінны: бо яны прыхарошваюцца не з любадзейства і жадання падабацца, але імкнучыся надаць сабе гэтым уборам больш велічны і грозны выгляд, каб, адправіўшыся на вайну, усяляць страх у ворагаў.

39. Сярод свебаў, як сцвярджаюць семіоны, іх племя самае старажытнае і ўслаўленае; што іх паходжанне і на самай справе сыходзіць у далёкія мінулае, пацвярджаецца іх святадзействамі. У усталяваны дзень прадстаўнікі ўсіх звязаных з імі па крыві народнасцяў сходзяцца ў лес, ушанаваны імі святым, паколькі ў ім іх продкам былі дадзены прадраканні і ён спрадвеку выклікае у іх набожнае трапятанне, і, пачаўшы з заклання чалавечай ахвяры, ад імя ўсяго племя ўрачыста адпраўляюць жудасныя таемствы свайго варварскага абраду. Глыбокая павага перад гаем выяўляецца ў іх і па-іншаму: ніхто не ўваходзіць у яго інакш, як у кайданах, чым падкрэсліваецца яго прыніжанасць і бяссілле перад усемагутнасцю бажаства. І калі каму здарыцца зваліцца, не дазволена ні падняць яго, ні яму самому ўстаць на ногі, і яны выбіраюцца з гаю, перакочваючыся па зямлі з боку на бок. Усе гэтыя рэлігійныя загады звязаныя з паданнем, што менавіта тут атрымала пачатак іх племя, што тут месцазнаходжанне ўладарнага над усімі бога і што ўсё іншае - у яго волі і яму падпарадкоўваецца. Уплывовасць семіонаў падмацоўваецца іх дастаткам: імі заселена сто акруг, і іх шматлікасць і згуртаванасць прыводзяць да таго, што яны лічаць сябе вяршэнствуючымі над свебамі.

40. Лангабардам, наадварот, прыдбала славу іх малалікасць, бо, акружаныя мноствам вельмі моцных плямёнаў, яны засцерагаюць сябе не выяўленнем ім пакоры, а ў бітвах і ідучы насустрач небяспекам. Жывучыя за імі рэўдзігны, і авіёны, і англы, і варыны, і эўдосы, і свардоны, і нуітоны абаронены рэкамі і лясамі. Самі па сабе нічым не характэрныя, яны ўсе разам ушаноўваюць маці-зямлю Нертэ, лічачы, што яна ўмешваецца ў справы чалавечыя і наведвае іх плямёны. Ёсць на выспе сярод Акіяна святы гай і ў ім прызначаная для гэтай багіні і ўтоена пад пакровам з тканін калясніца; дакранацца да яе дазволена толькі жрацу. Адчуўшы, што багіня прыбыла і знаходзіцца ў сябе ў свяцілішчы, ён з найвялікшай паважнасцю суправаджае яе, цягнушчую ўпрэжанымі у калясніцу каровамі. Тады надыходзяць дні ўсеагульнай весялосці, святочна прыбіраюцца мясцовасці, якія яна ганаравала сваім прыбыццём і знаходжаннем. У гэтыя дні яны не ладзяць паходаў, не бяруць у рукі зброі; усё вырабы з жалеза ў іх закрыты на замкі; тады ім вядомы толькі мір і супакой, толькі тады яны ім па душы, і так працягваецца, пакуль той жа жрэц не верне ў капішча насыціўшуюся зносінамі з родам людскім багіню. Пасля гэтага і калясніцу, і покрыва, і, калі заўгодна паверыць, само бажаство чысцяцца абмываннем у адасобленым і скрытым ад ўсіх возеры. Выконваюць гэта рабы, якіх адразу паглынае тое ж самае возера. Адгэтуль - выкананы таямніцы жах і поўнае глыбокай пашаны трапятанне прад тым, што невядома і што могуць убачыць толькі тыя, хто асуджаны на смерць.