ГЕРАДОТАВЫ НЕЎРЫ 

AДАМ БРЭМЕНСКІ ДЗЕІ АРХІБІСКУПАЎ ГАМБУРГСКАЙ ЦАРКВЫ

 (частка 6)

GESTA HAMMABURGENSIS ECCLESIAE PONTIFICUM

37. Трэцяя выспа-гэта Халагланд. Ён размешчаны бліжэй да Нортманіі і па памеру падобны папярэднім. Улетку, каля часу сонцастаяння, там на працягу чатырнаццаці дзён бесперапынна свеціць сонца, тым жа чынам узімку яно не з'яўляецца на працягу такога ж часу. Гэта з'ява дзівіць варвараў, бо яны не ведаюць, што адрозненні ў працягласці дня адбываюцца з-за прыходу і сыходу сонца, бо зямны свет круглы, а таму па меры свайго руху сонца з неабходнасцю, прыходзячы ў адно месца, нясе святло, сыходзячы з другога, пакідае цемру. Калі яно рухаецца ўгару да летняга раўнадзенства, у паўночных краінах даўжэюць дні, ночы ж кароцяцца, а калі сонца рухаецца ўніз да зімовага раўнадзенства, тое ж самае назіраецца ў паўднёвых краінах. Не ведаючы пра гэта, язычнікі шануюць зямлю, дзе смяротныя могуць бачыць падобныя цуды, святой і блажэннай. Кароль данаў, ды і шматлікія іншыя, сведчыць, што апісаная з'ява сапраўды адбываецца ў тых краях, гэтак жа як і на іншых выспах, у Сведыі і Нарвегіі.

Схолія 152. Іншыя лічаць, што Халагланд - гэта самая аддаленая вобласць Нортманіі, якая мяжуе з краінай скрытэфінгаў і недаступная з-за суровых гор і маразоў.

38. Кароль распавядаў яшчэ пра адну выспу, які знаходзіцца ў тым акіяне і завецца Вінланд, таму што на ёй самім па сабе расце вінаград, даючы цудоўнае віно. Плады таксама вырастаюць там, не быўшы пасеяныя, што вядома нам не па выдуманых баечках, а па дакладных словах данаў. [За гэтай выспай,- казаў кароль,- у акіяне няма больш заселенай зямлі, бо ў тых месцах немагчыма жыць з-за льдоў і туману, які запаўняе ўсё . Марцыян піша пра гэта наступнае: "У адным дне плавання ад Тыле ляжыць Густое мора". Шматдосведны кароль нордманаў Харальд нядаўна даследваў гэтае пытанне. Плывучы на караблях, ён жадаў высвятліць велічыню паўночнага акіяна, аднак, убачыўшы імглістыя межы, дагасаючага свету і велічэзную бездань, ледзь ацалеўшы, павярнуў назад.

39. Акрамя таго, светлай памяці архібіскуп Адальберт казаў нам, што ў дні яго папярэдніка, нейкія шляхетныя мужы з Хрызіі паплылі на поўнач, намерваючыся перасекчы мора. Яны распачалі гэта, бо іх субраты лічылі, што калі плыць прамым курсам на поўнач з вусця ракі Віррахі, то не сустрэнеш ніякай зямлі, але што там толькі бязмежны акіян. Гэтыя людзі змовіліся даследаваць гэтак незвычайную рэч і ў добрае надвор'е пачалі свой шлях ад берага Фрызіі. Абмінуўшы Данію і Брытанію, якія пакінулі злева, яны прыбылі на Аркады, - справа ж ад іх была Нордманія, - і адтуль пасля доўгага плавання ўбачылі ледзяныя берагі Ісланда. Затым яны накіравалі свой шлях у бок паўночнага канцавосся і там убачылі перад сабой тыя самыя выспы, пра якія я пісаў вышэй. Яны вырашыліся на гэтак небяспечнае вандраванне, даручыўшы сябе ўсемагутнаму Богу і святому спавяданніку Віллехаду, на выпадак, калі раптам яны загінуць у беспрасветным тумане ледавітага акіяна. І так: бушуючы акіянскі праліў, вяртаючыся назад да таемных сваіх вытокаў, імклівым напорам пацягнуў у хаос няшчасных маракоў, якія ужо у роспачы думалі толькі пра смерць. [Кажуць, што там - самае жэрла бездані.] Гэта тая бездань, у якую заўсёды вяртаецца мора: яна паглынае яго воды, і тады мора меншае, а калі яна зноў вывяргае іх, яно прыбывае. Тады вандроўцы сталі заклікаць на дапамогу толькі літасць Божую, молячы, каб Бог прыняў іх душы. Тут - той магутны рух мора панёс судны адных з іх, а астатніх жа далёка ззаду першых выпхнуў зваротны націск. Так, дадаючы сілы плыні магчымым напорам вёслаў, яны з Божай дапамогай пазбеглі найвялікай небяспекі, якую ўжо бачылі перад сваімі вачамі.

40. Пазбегшы небяспекі, злучаныя з туманам і сцюжай, вандроўцы нечакана прысталі да нейкай выспы, якая была акружана скаламі, накшталт умацаванага горада. Яны высадзіліся, каб агледзець месца, і выявілі там людзей, у дзённы час якія хаваюцца ў падземных пячораx, і ўбачылі ляжаўшае на пляцах незлічонае мноства пасудзін, зробленых з золата і іншых металаў, якія сярод смяротных лічацца рэдкімі і каштоўнымі. Узрадаваўшыся, весляры ўзялі з гэтых скарбаў гэтулькі, колькі змаглі панесці, і паспешліва вярнуліся на карабель. Вяртаючыся назад, яны раптам заўважылі людзей велізарнага росту, якіх у нас завуць цыклопамі. Цыклопаў суправаджалі сабакі, па памеры моцна праўзыходзячыя звычайных чацвераногіх. Напаўшы, яны схапілі аднаго з вандроўцаў і разадралі яго ў прысутнасці астатніх. Пакінутыя ж кінуліся на судны і здолелі пазбегнуць небяспекі. Гіганты, кажуць, з крыкамі пераследвалі іх амаль да адкрытага мора. Кіруемыя такім поспехам фрызы прыехалі ў Брэмен, дзе пераказалі ўсё, як было, у належным парадку архібіскупу Алебранду і прынеслі ахвяры за захоўнае вяртанне добраму Хрысту і спавяданніку яго Віллехаду. [Годна згадванню і тое, што ў гэтым месцы прыліў мора адбываецца двойчы ў дзень і з'яўляецца вялікім цудам, а тыя, хто старанна даследуе таямніцы існасці, упадаюць у сумнеў адносна такіх рэчаў, чыннікі якіх ім невядомыя. Макробій і Бяда, як здаецца, пішуць штосьці пра гэтыя рэчы, Лукан жа прызнаецца, што нічога пра іх не ведае, а розныя аўтары выказваюць розныя меркаванні. Усе пазбягаюць няўстойлівых довадаў, нам жа досыць сказаць разам з прарокам: "Як шматлікія справы Твае, Госпадзі! Усё зрабіў Ты прамудра; зямля поўная твораў Тваіх". І далей: "Твае нябёсы і Твая зямля", "Ты ўладарыш над ярасццю мора", "Праўда твая - бездань вялікая", і таму справядліва клічыцца "неспасціжнай".

41. Вось сабраныя намі звесткі пра прыроду паўночных краін, якія мы прыводзім у славу Гамбургскай царквы, жадаючы, каб упрыгожаная падобным дарункам пакорлівай набожнасці яна сілай сваёй пропаведзі ўслед за вялікай ужо іх часткай звярнула б у хрысціянства ўсё незлічонае мноства, якія адносяцца да яе вядзення, народаў, і толькі там, мяркую я, можа замоўкнуць Евангелле, дзе ляжыць мяжа свету. Гэта выратавальная для народаў місія, пачатак якой быў пакладзены святым Ансгарыям, аж да сённяшняга дня ўзбагачаецца ўсё новымі прырашчэннямі - калі сканчаць смерцю Адальберта Вялікага - вось ужо каля двухсот сарака гадоў.

42. І вось: гэта дзікае і ваяўнічае племя данаў, ці нортманаў, ці ж свеонаў, якое, па слову святога Рыгора, "раней не ўмела нічога, акрамя як скрыгатаць зубамі "вар-вар", зараз навучылася спяваць "алілуя" ва славу Божую". І так: гэтае племя разбойнікаў, некалі, як мы ведаем, якое спусташала ўсе вобласці Галіі і Нямеччыны, цяпер задавольваецца тым, што сядзіць у сваіх межах, глаголя, падобна апосталу: "Не маем тут сталага граду, але шукаем будучыні", "і верым, што ўбачым дабрыню Бога на зямлі жывых". І так: жудасная краіна іх, у мінулым недаступная з-за існаваўшага там шанавання ідалаў, - чыё аблічча не дабрэй, чым у скіфскай Дыяны, зараз, адкінуўшы натуральна ўласцівую ёй лютасць, дапускае ўсюды прапаведнікаў праўды, а жыхары гэтай краіны, разбурыўшы ахвярнікі ілжывых богаў, узводзяць цэрквы і разам з іншымі народамі ўзнімаюць хваламі імя Хрыста. Гэта, зразумела, "змена правіцы Ўсявышняга", і тым хутчэй распаўсюджваецца слова ўсемагутнага Бога, што ад узыходу сонца і да заходу, на поўдні і на поўначы ўслаўляецца імя Бога і ўсякая мова паўтарае, што Бог наш Ісус Хрыстос знаходзіцца ў славе Бога Айца, жывячы і валадарачы з Айцом і Святым Духам ва векі вякоў. Амінь. (пер. В.У Рыбакова і М.Б. Свярдлова) Тэкст прыводзіцца па выданнях: Из ранней истории шведского государства. М. 1999; Латиноязычные источники по истории Древней Руси. Германия IX-первая половина XII вв. М.-Л. 1989

(На беларускую мову пераклала Галіна Арцёменка з дапамогай праграмы "Белазар")