ГЕРАДОТАВЫ НЕЎРЫ 

AДАМ БРЭМЕНСКІ ДЗЕІ АРХІБІСКУПАЎ ГАМБУРГСКАЙ ЦАРКВЫ

 (частка 3)

GESTA HAMMABURGENSIS ECCLESIAE PONTIFICUM

15. Дасведчаныя людзі тых краёў распавядаюць, што некаторыя падарожнічалі са Свеоніі у Грэцыю па сушы. Але варварскія народы, якія жывуць паміж імі [Свеоніяй і Грэцыяй], замінаюць гэтаму шляху, таму [звычайна лічыцца за лепшае] небяспечней вандраванне на караблях.

16. Шматлікія выспы гэтага заліва, усімі імі валодаюць даны і свеоны, і толькі некаторыя прыналежаць склавам. Першы з гэтых выспаў - Вендзіла, што ляжыць напачатку мора, другі - Морсе, трэці - Туд - ён недалёка ляжыць ад папярэдняга, чацвёрты - Самсе, што насупраць гарады Архусы, пяты - Фюн, шосты - Зеланд, сёмы-той, што побач з Зеландам, пра яго мы казалі вышэй: восьмы клічацца Хольм, ён суседнічае са Сконіяй і Готыяй і ўяўляе сабою вельмі часта наведвальную дацкую гавань, дзякуючы тамy што забяспечаны надзейнай бухтай для судоў, якія, звычайна, адпраўляюцца ў Грэцыю і да варвараў. Акрамя таго, да паўднёвага ўсходу ад Фюна размешчаны яшчэ сем выспаў, якія, як мы ўжо казалі, маюць шмат пладоў. Гэта Лойланд, Імбра, Хальстра, Лаланд, Лангланд і іншыя найблізкія выспы. Лаланд размешчана бліжэй да меж склаваў. Гэтыя пятнаццаць выспаў прыналежаць каралеўству данаў. Усе яны ўпрыгожаны святлом хрысціянства. Далей за імі ляжаць і іншыя выспы, апошнія падпарадкоўваюцца ўладзе свеонаў. Самай-вялікай з іх, мабыць, з'яўляецца Курланд . Яе велічыня складае восем дзён шляху. Там жыве племя, якога ўсе пазбягаюць, з-за таго што жыхарам гэтага краю ўласціва празмернае шанаванне ідалаў. [На Курландзе] шмат золата і цудоўныя коні. Усё там кішыць прадракальнікамі, аўгурамі і чарнарызцамі, [якія нават ходзяць у манаскім уборы]. З усяго света з'язджаюцца туды за вяшчунствамі, а асабліва часта з Іспаніі і Грэцыі. Мы мяркуем, што менавіта гэтая выспа ў "Жыцці святога Ансгарыя" названа Куры, якія плацілі ў тыя часы даніну свеонам. Цяпер - дзякуючы старанням аднаго гандляра, якога пасродкам шматлікіх дарункаў занадзіў туды кароль данаў, - на гэтай выспе пабудавана адна царква. Гэту гісторыю, цешачыся пра Бога, распавёў мне сам кароль.

17. Акрамя таго, нам казалі, што ў азначаным моры ёсць яшчэ шмат іншых выспаў, сярод якіх і буйная выспа Эстланд, якая не саступае па велічыні папярэдняй. Яе жыхары зусім не знаёмыя з Богам хрысціян, яны ўшаноўваюць крылатым цмокам, якім нават прыносяць у ахвяру жывых людзей, набываючы іх у купцоў; ды правяраюць вельмі старанна, каб на целе ў ахвяры не было ніводнай плямкі, а інакш, па іх словах, цмокі яе адпрэчаць. Распавядаюць, што вышэйапісаная выспа размешчаны зблізку Краю жанчын, трохі вышэй горада свеонаў Біркі.

 18. Недалёка ад вобласці склаваў знаходзяцца, наколькі нам вядома, тры характэрных выспы. Першая з іх завецца Фембрэ. Яна ляжыць супраць краіны ваграў, так што яго, як і Лаланд, можна бачыць з Альдзінбурга. Другая выспа размешчана насупраць краіны вільцаў. Яе насяляе магутнае склаўскае племя ранаў, [ці рунаў]. Па закону без уліку іх меркавання не прымаецца ніводнае рашэнне па грамадскіх справах. Іх так баяцца па тым чынніку, што з гэтым племем водзяць блізкае сяброўства богі, а дакладней, нячысцікі, глыбокай пашане якім яны адданы больш, чым іншыя. Абедзве выспы перапоўнены піратамі і бязлітаснымі разбойнікамі, якія не літуюць нікога з падарожных. Бо ўсіх, каго іншыя піраты звычайна прадаюць, гэтыя забіваюць. Трэцюю выспу называюць Семландам, яна суседнічае з абласцямі русаў і паланаў, а засяляюць яе сембы, ці прусы, людзі вельмі добразычлівыя. Яны, у адрозненне ад папярэдніх, працягваюць руку дапамогі тым, хто падвергся небяспецы на моры ці выпрабаваў напад піратаў. Тамтэйшыя жыхары вельмі нізка шануюць золата і срэбра, а чужацкіх скурак, пах якіх данёс пагібельны яд ганарыстасці ў нашы землі, у іх у лішку. На Семландзе гэта дабро трымаюць за гной, мяркую, да асуджэння нас, бо мы, задыхаючыся, усімі праўдамі і няпраўдамі рвемся да адзенняў з куньяга меха, як быццам да вышэйшай выгоды. І вось: за ваўняныя адзенні, якія мы завём фальдонамі, тутэйшыя жыхары даюць гэтак каштоўныя [для нас] куніцы. Можна было б паказаць шматлікае ў норавах гэтых людзей, што годна хвалы, калі б толькі яны паверылі ў Хрыста, прапаведнікаў якога яны жорстка пераследваюць. У апісваемых землях прыняў вянок пакутніцтва светлы біскуп багемаў Адальберт. Аж да сённяшняга дня-пры тым, што ўсё астатняе ў іх гэтак жа, як і ў нас, - яны забараняюць падыходзіць да святых гаёў і крыніц, асцерагаючыся, што гэтыя месцы будуць апаганены самой прысутнасцю хрысціян. Тамтэйшыя жыхары ўжываюць у ежу мяса коней, выкарыстоўваючы ў якасці пітва іх малако і кроў, што, кажуць, даводзіць гэтых людзей да ап'янення. Насельнікі тых краёў блакітнавокія, чырванатварыя і доўгавалосыя. Быўшы закінуты ў непраходнай багне яны не жадаюць трываць над сабой ніякага спадара.

Схолія 117. Выспа рунаў Ройне ляжыць побач з горадам Юмне, так што ў іх агульны кароль.

Схолія 118. Гарацый у сваёй лірыцы згадвае пра гэтыя плямёны ў наступных словах: "Лепш жыць, як раўнінны скіф, чый воз-жыллё цягне рухомае ці як непахісны гет", "дзе не больш, чым год, заняты раллёю". "Там пасагам для дзяўчыны служыць доблесць бацькоў:" "і грашыць там нельга: смерць за няслушнасць чакае" . Туркі, што суседнічаюць з русамі, як і іншыя народы Скіфі, жывуць падобнай выявай да цяперашняга часу.

19. У апісаным моры ляжыць яшчэ шмат іншых выспаў, якіх мараплаўцы пазбягаюць, з-за таго што выспы гэтыя населены дзікімі варварамі. Кажуць, дзесьці на берагах Балтыйскага мора жывуць амазонкі, іх краіну завуць зараз раем жанчын. Іншыя распавядаюць, што амазонкі становяцца цяжарнымі, выпіўшы вады. Іншыя кажуць, што яны зачынаюць або ад праязджаючых купцоў, або ад тых, каго бяруць у палон, або, нарэшце, ад пачвар, якія ў гэтых землях не рэдкасць. Апошняе, мяркуем, найболей верагодна. Калі ж справа даходзіць да родаў, то апыняецца, што, калі плод мужчынскай паловы, гэта цынацэфал, а калі жаночага, то зусім адмысловая жанчына, якая будзе жыць разам з іншымі такімі ж, пагарджаючы зносіны з мужчынамі. Калі ж у іх край прыязджае які-небудзь мужчына, яны выганяюць яго зусім па-мужчынску. Цынацэфалы - гэта тыя, якія носяць на плячах [псіную] галаву. Іх часта бяруць у палон у Русіі, а кажуць яны, мяшаючы словы і брэх. У тых месцах жывуць аланы, ці альбаны, якія на іх уласнай мове называюцца візамі. Апошнія вельмі жорсткія амброны і нараджаюцца з сівымі валасамі. Пра іх згадвае Солін. Краіну аланаў ахоўваюць сабакі, і калі здараецца бітва, то іх ставяць у баявы парадак. Яшчэ дзесьці там жывуць бледныя, але дужыя людзі, а акрамя таго, макрабіі, якіх таксама завуць гузамі. Яшчэ далей жывуць тыя, каго называюць антрапафагамі - яны харчуюцца чалавечым целам. Мараплаўцы распавядаюць, што ў тых месцах часта відалі і іншых шматлікіх пачвар, але, як нам здаецца, гэта ці ледзь годна даверу.

Схолія 119. Калі кароль свеонаў Эмунд адправіў свайго сына Анунда ў Cкіфію для пашырэння меж дзяржавы, апошні морам дабраўся да Краю жанчын. Аднак жанчыны адразу ж падмяшалі яд у крыніцы вады, загубіўшы такім чынам і самага караля, і яго войска. Пра гэта мы ўжо пісалі вышэй, Біскуп Адальвард, высылаючыся на розныя крыніцы, асабіста засведчыў нам, што гэта чыстая праўда.

Схолія 120. Тыя, хто на іх уласнай мове называюцца вільцамі, - гэта вельмі жорсткія амброны, якіх паэт заве гелонамі.

20. Тое, што я распавядаю пра Балтыйскі заліў, вядома мне па паведамленні ўсё таго ж Эйнхарда, бо ніводны іншы пісьменнік пра гэты рэгіён нічога не кажа. Мяркую, што старажытнікі ведалі вышэйапісаныя воды пад імёнамі Скіфскіх, ці Меатыйскіх балот, "гетцкіх пустэльняў", а таксама "скіфскага берага, густа населенага мноствам разнастайных варвараў", як назваў іх Марцыян, які пісаў, што "там жывуць геты, дакі, сарматы, [неўтры,] аланы, гелоны, антрапафагі і трагладыты", Жорстка пакутуючы з-за памылак гэтых плямёнаў, наш архібіскуп заснаваў для іх біскупства ў горадзе Бірцы, змешчаным у цэнтры Свеоніі. Бірка размешчана супраць горада склаваў Юмне і выдалена ад усіх марскіх узбярэжжаў на роўныя адлегласці. Першым з нашых у гэтым горадзе быў пастаўлены айцец Гілцін, якога архібіскуп пажадаў назваць Іяанам. Такім чынам, пра выспы данаў сказана досыць. Зараз жа павядзём гаворку пра суседнія з імі народах свеонаў і нордманаў.

Схолія 121. Таму, хто плыве з дацкай Сконіі да Біркі, запатрабуецца пяць дзён, ад Біркі да Русіі шлях па моры таксама складае пяць дзён.

 Схолія 122. У Бірцы знаходзяцца гавань святога Ансгарыя, магіла святога архібіскупа Унні і гаспіцый святых спавяданнікаў нашай кафедры.

21. Тым, хто адпраўляецца за выспы данаў, адкрываецца новы свет, а менавіта: Свеонія і Нордманія - дзве вялікія паўночныя краіны, у свеце нашым дагэтуль амаль не вядомыя. Дасведчаны кароль данаў распавядаў мне, што Нордманію насілу можна перасекчы за месяц, а Свеонію, рухаючыся хутка, - за два. "я сам гэта правяраў, - казаў ён, - калі ў нядаўнім часе, 12 год нёс там ваенную службу пад началам караля Якаба. Абедзве гэтыя краіны ляжаць сярод высокіх гор, у большай жа меры Нордманія, хрыбты якой апяразваюць Свеонію." Пра Свеонію таксама пішуць старажытныя аўтары Солін і Арозій. Яны паведамляюць, што вялікую частку Германіі займаюць свевы, якія насяляюць перадгор'і аж да Рыфейскіх гор. Акрамя таго, Лукан згадвае, што ў тых краях працякае рака Эльба. Гэта рака пачынаецца ў азначаных гарах і, праходзячы праз сярэднія вобласці готаў - адкуль і адбываецца яе назва Готэльба, -упадае ў акіян. Свеонія – краіна найбагатая, зямля, збытная пладамі і мёдам. Акрамя таго, яна пераўзыходзіць усе іншыя вобласці па прыплоду скаціны, адрозніваецца спрыяльнымі лясамі, а з прычыны выгоды рэк паўсюль поўная чужацкімі таварамі. І ніякімі сіламі не назавеш ты таго, чаго б не было ў свеонаў, хіба што так каханай і шанаванай намі ганарыстасці. Бо ўсе знакі нашай уяўнай славы, такія як золата, срэбра, царскія коні, бабровыя і куніцыны скуркі, якія, дзівячы нас, робяць з нас вар'ятаў, яны ні ў што не ставяць. Свеоны не ведаюць меры толькі ў сувязях з жанчынамі. Кожны з іх у адпаведнасці са сваімі магчымасцямі адначасова мае дзвюх, трох ці больш жонак; багатыры і знаць трымаюць іх без ліку. Усе сыны, народжаныя ў падобным шлюбе, лічацца законнымі. Калі ж хто-небудзь спазнаецца з чужой жонкай, ці сілай возьме дзяўчыну, ці разрабуе чыё-небудзь дабро, ці здзейсніць беззаконне, ён караецца смяротным пакараннем смерцю. Хоць усе гіпербарэі адрозніваюцца гасціннасцю, нашы свеоны ў гэтым стаўленні вылучаюцца асоба. Ганебней усяго лічыцца ў іх адмовіць у гасціннасці падарожным, так што яны нават уладкоўваюць паміж сабой змаганне, кожны імкнучыся паказаць, што менавіта ён годны прымаць госця. [Свеон] прымае госця па ўсіх законах гасціннасці і ў кожны з дзён, колькі прыезджы пажадае заставацца, наперабой водзіць яго ў госці да ўсіх сваіх сяброў. Падобная дабрадзейнасць у іх у звычаі. Прапаведнікаў праўды - калі толькі такія чыстыя норавам, разважлівыя і годныя - свеоны прымаюць з вялікай любоў’ю. Таму нават на агульнай радзе племя (commune populorum concilium), якую яны завуць "варх" (warh), свеоны не сталі пярэчыць супраць прысутнасці біскупаў, Яны часта з ахвотай гатовы слухаць пра Хрыста і хрысціянскую веру. Свеонаў можна схіліць да нашай веры няхітрымі гаворкамі, калі толькі благія настаўнікі, якія шукаюць свайго, а не таго, што заўгодна Ісусу Хрысту, не звернуць з дарогі тых, хто можа выратавацца.

Схолія 123. Павел у "Дзеях лангабардаў" [піша] пра шматлікасць паўночных народаў і пра сем мужаў, якія ляжаць і спяць у вобласці скрытэфінгаў на беразе акіяна.

Схолія 124. Тацыт заве свеваў імем свеоны.

Схолія 125. Данаў, свеонаў, нордманаў і іншыя народы Cкіфіі рымляне называлі гіпербарэямі: Марцыян узнімае гэтыя народы шматлікімі хваламі.

Схолія 126. Рака Готэльба адлучае Готыю ад нордманаў, а па памеры роўная саксонскай Эльбе, ад якой і адбываецца яе назва.

Схолія 127. Ад той жа хваробы пакутуюць склады, парфяне і маўры: пра парфян сведчыць Лукан, пра маўраў - Саллюстый .