ГЕРАДОТАВЫ НЕЎРЫ 

АРЫЙСКІ СЛЕД СЯРОД ЦЮРКАМОЎНЫХ НАРОДАЎ

(частка 1)

Жаксылык Сабітаў

Асноўнай мэтай сапраўднага артыкула з'яўляецца адказ на пытанне, адкуль у шматлікіх цюркамоўных народаў назіраецца высокі адсотак гаплагрупы R1a1. Да іх ставяцца алтайцы, кіргізы, хакасы і інш. азіяцкія і сярэднеазіяцкія народы.

(Г.А.: навуковы факт – гаплагрупы:

 Алтайцы (Паўночныя) ; Алтайскі (Цюркскі) ; Гаплагрупы - R1b( 6.0%) - R1a( 38,0%) – I( -%) – E( -%) – J(2,0%) – G( 0%) - N( 10,0%) - T (- %) - L( -%)

Алтайцы (Паўднёвыя) ; Алтайскі (Цюркскі) ; Гаплагрупы - R1b( 1,0%) - R1a( 53,1%) – I(2,1 %) – E(1.0 %) – J(4,2%) – G(- %) - N( 11,5%) - T ( -%) - L( -%)

Чувашы; Алтайскі (Цюркскі) ; Гаплагрупы - R1b(3.8 %) - R1a(31,6 %) – I(11,4 %) – E(- %) – J(-%) – G( -%) - N( 27,8%) - T ( -%) - L( -%)

Гагаузы; (Конгаз) Алтайскі (Цюркскі) ; Гаплагрупы - R1b(10.4 %) - R1a(12,5 %) – I(31,3 %) – E(16,7 %) – J(8,3%) – G( 10,4%) - N(4,2 %) - T (6,3 %) - L(- %)

Гагаузы (Етулія) ; Алтайскі (Цюркскі) ; Гаплагрупы - R1b(14,6 %) - R1a( 26,8%) – I(24,4 %) – E(9.8 %) – J(7,3%) – G(17.1 %) - N(0 %) - T (0 %) - L( -%)

Каракалпакі; Алтайскі (Цюркскі) ; Гаплагрупы - R1b(9,1 %) - R1a(18,2 %) – I( 0%) – E(0 %) – J(-%) – G( -%) - N( -%) - T ( -%) - L(4,5 %)

Казахі; Алтайскі (Цюркскі) ; Гаплагрупы - R1b( 5,6%) - R1a(3,7 %) – I(0 %) – E( 0%) – J(0%) – G(- %) - N(1,9 %) - T ( 0%) - L( -%)

Кумыкі; Алтайскі (Цюркскі) ; Гаплагрупы - R1b( 19,7%) - R1a( 13.2%) – I(0 %) – E( 2,6%) – J(46.1%) – G(11.8 %) - N(0 %) - T (1,3 %) - L( 0%)

 Кіргізы; Алтайскі (Цюркскі) ; Гаплагрупы - R1b( 1.9%) - R1a( 63,5%) – I(1.9 %) – E(0 %) – J(4,9%) – G(- %) - N(2,4%) - T (- %) - L( 0%)

Манголы; Алтайскі (Мангольскі) ; Гаплагрупы - R1b(- %) - R1a(9,2 %) – I( 0%) – E(- %) – J(2,7%) – G( 0,7%) - N( 8,1%) - T (0 %) - L(0 %)

 Татары; Алтайскі (Цюркскі) ; Гаплагрупы - R1b(8.7 %) - R1a( 34.1%) – I(4,0 %) – E(- %) – J(-%) – G( -%) - N(23,0 %) - T (- %) - L( -%)

 Туркмены; Алтайскі (Цюркскі) ; Гаплагрупы - R1b(36,7 %) - R1a(6.7 %) – I(0 %) – E(0 %) – J(23,8%) – G( -%) - N(9,5 %) - T (- %) - L( 0%)

 Туркі; Алтайскі (Цюркскі) ; Гаплагрупы - R1b(16,1 %) - R1a( 6,9%) – I( 5,1%) – E(11,3 %) – J(33,5%) – G(10,9 %) - N(3.8 %) - T ( 2,5%) - L(4,2 %)

Туркі; Алтайскі (Цюркскі) ; Гаплагрупы - R1b( 20,3%) - R1a(11,9 %) – I(6,8 %) – E(13,6 %) – J(30,5%) – G(8,4 %) - N( -%) - T (1,7 %) - L( 0%)

Узбекі; Алтайскі (Цюркскі) ; Гаплагрупы - R1b( 9,8%) - R1a( 25,1%) – I(2,2 %) – E(2,5 %) – J(21,4%) – G( -%) - N( 0%) - T (- %) - L(3,0 %)

Башкіры (Саратаўская і Самарская вобл.) - R1a( 48%)

Башкіры- R1a( 26,3%)

Ішкашымі- R1a( 68%)

Таджыкі (Худжанд) - R1a( 64%)

Таджыкі (Душанбе) - R1a( 19%)

Таджыкі (Самарканд) - R1a( 25%)

Уйгуры- R1a( 28,6%)

Дунсян- R1a( 28%)

Тувінцы- R1a( 14%)

Каб зразумець, адкуль там маглі з'явіцца R1a1, зробім экскурс у гісторыю рэгіёна.

Народы скіфскага свету

Скіфа-сакскія плямёны былі па ўсёй бачнасці спадчыннікамі Андронаўскай культуры, і, цалкам магчыма, былі носьбітамі гаплагрупы R1a1. Упершыню скіфы пачалі фігураваць у гістарычных крыніцах пачынаючы з канца 8 стагоддзя да н.э. Каля 720 года да н.э. скіфы прыйшлі ў прычарнаморскія стэпы з усходу, выцесніўшы кімерыйцаў з іх радзімы. Кімерыйцы ("гіміры" у асірыйскіх крыніцах), абыйдучы Чорнае мора, праз Басфор уварваліся ў Малую Азію, а скіфы (вядомыя ў асірыйскіх крыніцах як "ішкузы"), праз Каўказ уварваліся ў Іран і ваявалі з Асірыяй. Іх прасоўванне было спынена Саргонам II (722-705). У 676 годзе новае прасоўванне скіфаў было спынена асірыйскім царом Асархаддонам [1]. Але каля 657 года скіфы ўзялі Сарды, разрабаваўшы Лідыйскае царства[2]. Паводле Герадота, скіфы панавалі ў Азіі 28 гадоў (653-625), трымаючы ў сваёй залежнасці Мідыю і іншыя дзяржавы [2]. Адзін са скіфаў гэтага перыяду 2600 гадоў назад мог стаць родапачынальнікам аднаго з кланаў R1a1 у Анатоліі.

Менавіта гэту дату паказвае разгляд набору 36 дзевяцімаркерных гаплатыпаў R1a1 у Анатоліі, з продкавым гаплатыпам [3]

13-25-16-10-X-Y-Z-12-10-13-11-30

Цікава, што набор з 26 гаплатыпаў Расіі, Украіны і Сярэдняй Азіі (Казахстан, Таджыкістан) сыходзіцца да аднаго і таго ж продкавага гаплатыпу

13-25-16-10-11-14-12-12-10-13-11-30

(Г.А.: 13 25 16 11 11 14 12 12 10 13 11 30 – продкавы гаплатып па Клёсаваму у натацыі FTDNA) ідэнтычнага гаплатыпу вышэй (меркаванаму скіфскаму), і паказвае час жыцця агульнага продка 4500 гадоў назад [4]. Натуральна, 4500 гадоў назад скіфаў як такіх не было, але іх агульны продак праглядаецца з дадзенага супастаўлення гаплатыпаў. Пазней скіфы пайшлі ў паход на Егіпет, дзе фараон Псаметых I смог ад іх адкупіцца. У 612 годзе да н.э. скіфы ў складзе антыасірыйскай кааліцыі ўзялі Ніневію, паклаўшы тым самым канец дзяржаве Асірыя. Частка скіфаў абгрунтавалася на Блізкім Усходзе ў Беф-Сані, які звалі Скіфаполем і жыхары якога яшчэ напачатку першага стагоддзя н.э. ведалі сваё скіфскае паходжанне [1]. Залежнасць Мідыі ад скіфаў змог спыніць цар Мідыі Кіаксар. Ён запрасіў у госці мноства скіфаў, напаіў іх дап’яна і перабіў [5]. Пасля гэтага скіфы змушаны былі сысці з Азіі і вярнуцца у Прычарнамор'е [6].

Звесткі пра скіфаў утрымоўваюцца ў дзвюх групах крыніц: антычных і персідскіх.

Герадот, кажучы пра скіфаў, ужывае гэты тэрмін ва ўжыванні да прычарнаморскіх скіфаў. Пры гэтым ён прыводзіць такія словы: "Гэта племя звалася амюргійскімі сакамі, бо персы ўсіх скіфаў клічуць сакамі". Адгэтуль варта, што этнонім сак быў сінонімам тэрміна скіф.

 Паводле персідскіх крыніц было тры групы сакаў:

1. Сакі тыйа-парадарайа (сакі, якія жывуць за морам) – прычарнаморскія скіфы, у грэцкіх крыніцах. Як вядома, яны прыйшлі з Усходу, выцесніўшы кімерыйцаў на поўдзень. Менавіта гэта група ўварвалася ў Малую Азію і на Блізкі Ўсход.

2. Сакі-тыграхауда (сакі, якія носяць востраканцовыя шапкі). Яны былі вядомыя сярод грэкаў як Сакі-артакарыбантыі. Вучоныя дагэтуль спрачаюцца пра лакалізацыю дадзенага племя, але, хутчэй за ўсё, раёнам іх рассялення быў поўдзень Казахстана, Кіргізія і раён Ташкента.

3. Сака-хаомаварга (сакі, якія вараць напой хаому). Хаома (сома ў індыйскай міфалогіі)- рытуальны напой у гонар аднайменнага бога, які валодае наркатычнымі, галюцынагеннымі ўласцівасцямі . Хаомаварга пражывалі галоўным чынам на тэрыторыі сучаснага Таджыкістана, і былі вядомыя ў грэцкіх крыніцах як амюргійскія сакі.

 У крыніцах згадвалася яшчэ група сакаў, Сака тыйа пары Сугдам (Сакі, якія жывуць за Согдам), але пра яе было вельмі мала вестак [7]. Пазней, праз некалькі стагоддзяў, было зафіксавана племя сакараукі (бліскучыя Сакі). Трэба думаць, што сувязі сакаў з Індыяй былі вельмі моцныя: у часы Селеўкідаў шматлікія сакскія плямёны ўрываліся на поўдзень, засноўваючы на тэрыторыі Індыі і Пакістану дробныя царствы. Можна адзначыць той факт, што Буда (Гаутама Шак’ямуні) адбываўся з племя шак’яў, якое, магчыма, з'яўлялася адным з сакскіх кланаў, якія апынуліся ў Індыі. Факт тоеснасці сакскага бога Хаомы і індыйскага бога Самы пацвярджае культурную блізкасць сакаў і індусаў. Сакі былі тым народам, супраць якога былі накіраваны антыдэваўскія надпісы персідскіх кіраўнікоў. Трэба думаць, што яны, як і індусы захавалі веру ў дэваў, у адрозненне ад персаў, якія былі прыхільнікамі Ахура-Мазды (ахураў, асураў). Герадот кажа пра ўзрост скіфаў наступнае: "Па аповядах скіфаў, народ іх маладзей усіх…". Паколькі з часоў першага цара Таргітая да ўварвання ў іх зямлю Дарыя прайшло 1000 гадоў [8], то можна лічыць, што скіфы як этнас паўсталі каля 3500 гадоў назад. Герадот таксама згадвае пра саманазву скіфаў наступнымі словамі: "Усё разам яны завуцца скалотамі, г.зн. царскімі. Эліны ж клічуць іх скіфамі" [8].

Саўраматы

Прывядзём дадзеныя Герадота пра племя саўраматаў. Яны пражывалі на ўсход ад прычарнаморскіх скіфаў, у раёне Заходняга Казахстана, і былі племем, якія ўклінаваліся паміж сярэднеазіяцкімі сакамі і прычарнаморскімі скіфамі. Паводле Герадота, саўраматы былі нашчадкамі жанчын-амазонак, якія перасяліліся з Малой Азіі, і маладых скіфаў, якія сталі бацькамі саўраматаў [9]. Саўраматы з'яўляліся продкамі сарматаў і аланаў, а таксама іншых драбнейшых плямёнаў. Культура саўраматаў адрознівалася ад скіфскай, але па гаплагрупе яна хутчэй за ўсё будзе ідэнтычнай скіфам. Лёс скіфаў быў сумным. У Прычарнамор'і яны сталі трываць паразы ад сарматаў, і, урэшце, страцілі сваю незалежнасць. Вядома, што ў Сярэдняй Азіі сакі былі заваяваны і ўвайшлі ў склад народа усунь [10]. Што да сармацкіх плямёнаў, то вельмі шматлікія з іх удзельнічалі ў вялікім перасяленні народаў. Сармацкія плямёны аланы (ясы), раксаланы, языгі, аорсы рассяліліся па ўсёй Еўропе ад Каўказа і Вугоршчыны да Паўночнай Афрыкі. У эпоху Вялікага перасялення аланы былі адзіным негерманскім народам, якія стварылі ў Заходняй Еўропе вялікі лік селішчаў і некалькі дзяржаўных утварэнняў. Толькі ў Францыі і Паўночнай Італіі сёння вядома каля 300 гарадоў і паселішчаў з аланскімі назвамі. Аланы жылі таксама на тэрыторыі цяперашніх Іспаніі, Партугаліі, Швейцарыі, Румыніі і іншых краін. Пазней Аланы яшчэ раз мігравалі, і ў Вугоршчыне ёсць гістарычная вобласць Ясшаг, дзе пражывалі этнічныя аланы. Кажучы пра скіфскія плямёны, трэба згадаць таксама пра масагетаў, даяў і парнаў. Паводле Кляшторнага С.Г. [11], даі і масагеты былі адным племем. Пазней парны, адно з плямёнаў даяў, на чале з родам Аршакідаў, змагло заснаваць на тэрыторыі Ірана дзяржаву Парфію.