ГЕРАДОТАВЫ НЕЎРЫ 

АРЫЙСКІ СЛЕД СЯРОД ЦЮРКАМОЎНЫХ НАРОДАЎ

(частка 4)

Жаксылык Сабітаў

Алтайцы

Алтайцы не ўяўляюць з сябе адзінага этнаса. Яны падзяляюцца на дзве групы - паўднёвыя і паўночныя алтайцы. Паўднёвыя алтайцы (алтай-кіжы), размаўляўшыя на паўднёваалтайскай мове, уключаюць целеутаў, целенгітаў і целесаў, якія па перапісу 2002 года ўлічваліся як асобныя народы. Паўночныя алтайцы, размаўляўшыя на паўночнаалтайскай мове, уключаюць кумандынцаў, чалканцаў і тубалараў. У стаўленні субэтнічнага падраздзялення алтайцаў можна выказаць здагадку, што целенгіты і тубалары уваходзілі ў склад целескіх плямёнаў, а назва целеут (ут - канчатак множнага ліку ў мангольскай мове) і цела з'яўляюцца ўсяго толькі варыянтамі этноніма целе. Такім чынам можна сказаць, што высокае ўтрыманне R1a1 сярод алтайцаў выклікана паходжаннем ад целескіх (гаогюйскіх) плямёнаў часоў Цюркскага каганата. (Г.А.: навуковы факт, гаплагрупы: Алтайцы (Паўночныя) ; Алтайскі (Цюркскі) ; Гаплагрупы - R1b( 6.0%) - R1a( 38,0%) – I( -%) – E( -%) – J(2,0%) – G( 0%) - N( 10,0%) - T (- %) - L( -%) Алтайцы (Паўднёвыя) ; Алтайскі (Цюркскі) ; Гаплагрупы - R1b( 1,0%) - R1a( 53,1%) – I(2,1 %) – E(1.0 %) – J(4,2%) – G(- %) - N( 11,5%) - T ( -%) - L( -%)

Кіргізы

Каля траціны кіргізскіх родаў мае аналагі сярод іншых цюркамоўных народаў (роды кіпчак, канглы, кунграт, аргун і г.д.). Дзве траціны родаў унікальныя ў тым стаўленні, што сустракаюцца толькі у кіргізаў. Магчыма, гэтыя роды злучаны з аўтахтонным насельніцтвам. Як вядома, на тэрыторыі Кіргізіі пражывалі сакскія плямёны, пазней сюды з усходу прыйшло племя усунь, якое па антрапалагічных прыкметах было падобна з плямёнамі дзі. Пазней, у 436 годзе, усуні пад ціскам ворагаў перасялілася ў Лукавыя горы (заходнія надгор'і Цянь-шаня) [28] Таксама шматлікія агузскія (целескія) плямёны жылі на тэрыторыі Кіргізіі. Трэба думаць, што тут высокі адсотак R1a1 з'явіўся трыма шляхамі - ад сакскіх плямёнаў, ад усунь, і ад целескіх плямёнаў. Сярод гісторыкаў таксама існуе версія пра перасяленне ў Кіргізію часткі енісейскіх кіргізаў. (Г.А.: навуковы факт, гаплагрупы: Кіргізы; Алтайскі (Цюркскі) ; Гаплагрупы - R1b( 1.9%) - R1a( 63,5%) – I(1.9 %) – E(0 %) – J(4,9%) – G(- %) - N(2,4%) - T (- %) - L( 0%)

Таджыкі і узбекі

Высокі адсотак R1a у гэтых двух этнасаў злучаны з сакскімі плямёнамі, якія пражывалі тут у старажытнасці, а менавіта з сакамі-хаомаварга і часткова з сакамі-тыграхауда. Калі з этнагенезам таджыкаў больш ці меней ясна, то этнагенез узбекаў вельмі складаны. Як нацыя, узбекі ўтварыліся ў 30-ые гады мінулага стагоддзя. Да гэтага на тэрыторыі краіны жылі качавыя узбекі, сарты (гарадскія цюркамоўныя жыхары), таджыкі, уйгуры, казахі, і розныя плямёны, не ідэнтыфікаваўшыя сябе з якім-небудзь этнасам. Да гэтага сярод насельніцтва Узбекістана пераважала рэлігійная ідэнтыфікацыя (мусульмане), хоць сярод розных груп былі іншыя спосабы ідэнтыфікацыі. Напрыклад, качавы узбек на пытанне "хто ты?" звычайна зваў сваю радавую прыналежнасць (барлас, мангыт, кунград), а сарты звалі рэгіянальную прыналежнасць (какандзец, бухарац, ташкенцец). Сярод узбекаў гаплагрупа R1a1 магла застацца ад сакскіх плямёнаў і агузскіх (целескіх) плямёнаў. (Г.А.: навуковы факт, гаплагрупы: Узбекі; Алтайскі (Цюркскі) ; Гаплагрупы - R1b( 9,8%) - R1a( 25,1%) – I(2,2 %) – E(2,5 %) – J(21,4%) – G( -%) - N( 0%) - T (- %) - L(3,0 %) Таджыкі (Худжанд) - R1a(64%) Таджыкі (Душанбе) - R1a( 19%) Таджыкі (Самарканд) - R1a( 25%)

Хакасы

Хакасы з'яўляюцца нашчадкамі енісейскіх кіргізаў. Гумілёў Л.Н. лічыў кіргізаў нашчадкамі дынлін і народа гяньгунь невядомага паходжання [29]. Трэба думаць, што народ гяньгунь прыналежаў да нашчадкаў Андронаўскай культуры, якая займала з 1700 па 1200 гг да н.э. заходнюю палову Паўднёвай Сібіры і Казахстан да Урала. Носьбіты яе у XVIII ст. да н.э. авалодалі Мінусінскай катлавінай [16].

Ішкашымцы

Паводле гіпотэзы Гумілёва Л.Н. ішкашымцы адбываюцца ад племя байдзі, хаця магчымы варыянт, што яны адбываюцца ад сакаў. Магчымы і змяшаны варыянт. (Г.А.: навуковы факт, гаплагрупы: Ішкашымі - R1a( 68%)