ГЕРАДОТАВЫ НЕЎРЫ 

АРЫЙСКІ СЛЕД СЯРОД ЦЮРКАМОЎНЫХ НАРОДАЎ

(частка 2)

Жаксылык Сабітаў

Канглы (Кангюй, Кангха)

Хоць у розных крыніцах краіна Кангха фігуруе пачынаючы з 14 стагоддзя да н.э., узвышэнне "дома Кан" пачынаецца з 3-2 стагоддзяў да н.э. Гэтай краіне колькасцю 600 тысяч чалавек [12] былі падпарадкаваны валадарствы Янь (сарматы) і Яньцай (аланы) у канцы 2 стагоддзя да н.э. Дзяржава Кангюя са сталіцай Біцянь была размешчана ў прысырдар’інскай вобласці. У 6 веку н.э. кангюйцы былі ўлучаны ў склад Цюркскага каганата, дзе былі вядомыя пад назвай баджанак і кангар . У сярэдзіне 8 стагоддзя баджанак (канглы) былі выцеснены з радзімы агузскімі плямёнамі. Частка канглы змушаны былі эміграваць на захад, частка скарылася агузам, астатняя частка сышла да кіпчакоў. Сыходзячы на захад ад напіраючых з усходу ворагаў баджанакі падышлі ўшчыльную да меж Візантыі і Кіеўскай Русі. У летапісах яны сталі вядомыя пад імем печанегаў (змененая форма ад баджанак). Нашчадкі тых печанегаў былі пазней выцеснены ва Ўсходнюю Еўропу, пасля разгрому, учыненага полаўцамі (кіпчакамі). Нашчадкі ж племя канглы, пакінутыя сярод агузаў і кіпчакоў, засталіся і дагэтуль сярод казахаў, кіргізаў, башкір і інш.

 Дынлінская праблема (R1a і R1b)

 У 1909 годзе Грум-Гржымайло выпусціў артыкул "Бялявая раса ў Сярэдняй Азіі", у якім на аснове кітайскіх крыніц прыйшоў да меркавання, што на світанку кітайскай гісторыі прадстаўнікі белай расы мелі шырокі распаўсюд у Азіі. У 1959 годзе у Вестках Усесаюзнага Геаграфічнага грамадства СССР (№ 1) Гумілёў Л.Н. выпусціў артыкул, у якім на аснове дадзеных палеаантрапалогіі і гісторыі правёў рэвізію гіпотэзы Грум-Гржымайло. Працытуем урывак з яе: "Дэбец лічыць даліхацефальны паўднёвасібірскі тып, г.зн. дынлінаў, быў пратаеўрапеоідным, "блізкім да краманьёнскага", а падабенства яго з "паўночным" тлумачыць канвергенцыяй. Сапраўды, тып гэты сыходзіць у глыбокую старажытнасць, папярэднічаючы па часу фармаванню арыйскага моўнага адзінства (сярэдзіна III тысячагоддзя). Разам з гэтым ён адзначае еўрапеоідны брахікранны тып, змяшаны з мангалоідным вузкатварым тыпам, прычым гэта сумесь трапляе ў Сібір з Кітая прыкладна ў XVII ст. да н.э. ("карасукцы"). Тым часам кітайская гісторыя канстатуе высяленне з Кітая на поўнач прыхільнікаў зрынутай дынастыі Ся. У 1764 г. да н.э. царэвіч Шун Вэй і яго спадарожнікі пасяліліся з качэўнікамі і прынялі іх лад жыцця. Легенда пацвярджаецца археалогіяй, але яны абедзве пацвярджаюць гіпотэзу Грумм-Гржымайло. Відавочна, брахікранны еўрапеоідны тып прынеслі з Кітая дзі. Іншая разнавіднасць дзі - усуні - таксама кароткагаловая" [13].

Асноўнымі ж высновамі Л.Н. Гумілёва былі:

1. Старажытная белая раса ў Цэнтральнай Азіі сапраўды існавала. Паўднёвасібірская даліхацефальная (дынліны) і паўночнакітайская брахіцэфальная (дзі) ставіліся адзін да аднаго як расы другога парадку еўрапейскага расавага ствала.

2. Прамой сувязі з еўрапейцамі дынліны не мелі, з'яўляючыся галіной, якая адхілілася яшчэ ў палеаліце.

3. Стэпавыя дынліны ўвайшлі ў склад хунаў, перадаўшы ім некаторыя еўрапеоідныя рысы (высокія насы, пышныя бароды), а стэпавымі нашчадкамі дзі былі усуні і целе. [13]

Мы ж на аснове новых дадзеных ДНК-генеалогіі жадалі прапанаваць сваю трактоўку падзей. Мяркуем, што антрапалагічнае падабенства еўрапейцаў і азіяцкіх дынлінаў было вынікам не канвергенцыі, а таго, што еўрапейскія носьбіты гаплагрупы R1b з'яўляліся роднаснымі у адносінах да дынлінаў. Нагадаем, што адной з асноўных гаплагруп заходнееўрапейскіх (і шэрагу азіяцкіх) папуляцый з'яўляецца R1b. Паводле дадзеных Клесава А.А., продак еўрапейскіх R1b прыйшоў у Еўропу 4000-4500 гадоў назад, а сама гаплагрупа з'явілася ў Азіі 16000 гадоў назад [14]. У якасці працоўнай гіпотэзы можна выказаць здагадку, што дынліны былі носьбітамі R1b гаплагрупы, у той час як паўночнакітайскія дзі былі ўладальнікамі гаплагрупы R1a. Як вядома, народы дзі і жуны суседнічалі з кітайцамі. Існуе вельмі абгрунтаванае меркаванне, што кітайскія калясніцы, разам са звярыным стылем у мастацтве і некаторымі бронзавымі прыладамі, былі запазычаны кітайцамі ў паўночна-заходніх "варвараў" [15]. Гумілёў Л.Н. характарызуючы старажытнае насельніцтва Сібіры і Манголіі пісаў: "Дынліны ж засялялі Саяна-Алтайскае сугор'е, Мінусінскую катлавіну і Туву. Тып іх "характарызуецца наступнымі прыкметамі: рост сярэдні, часта высокі, шчыльны і дужы целасклад, даўгаваты твар, колер скуры белы з чырванню на шчоках, бялявыя валасы, нос, выбітны наперад, прамы, часта арліны, светлыя вочы". Гэтыя высновы, пабудаваныя на падставе пісьмовых крыніц, знайшлі сабе пацверджанне і ў археалогіі. Саяна-Алтай быў радзімай афанас’еўскоай культуры , якая датуецца прыблізна з 2000 г. да н.э. Антрапалагічна афанас’еўцы складалі адмысловую расу. Яны мелі "рэзка выступаючы нос, параўнальна нізкі твар, нізкія вачніцы, шырокі лоб - усе гэтыя прыкметы кажуць пра прыналежнасць іх да еўрапейскага ствала. Ад сучасных еўрапейцаў афанас’еўцы адрозніваюцца, аднак, значна шырэйшым тварам . У гэтым стаўленні яны падобныя з верхне-палеалітычнымі чарапамі Заходняй Еўропы, г.зн. з краманьёнскім тыпам у шырокім сэнсе гэтага тэрміна". Спадчыннікамі афанас’еўцаў былі плямёны тагарскай культуры, якая дажыла да III ст. да н.э. Гэта прымушае думаць, што афанас’еўцы -дынліны пранеслі сваю культуру праз стагоддзі, нягледзячы на нашэсці іншапляменнікаў. Каля 1200 г. у Мінусінскіх стэпах андронаўскую культуру выцесніла новая, карасуцкая, прынесеная перасяленцамі з поўдня, з Паўночнага Кітая, з берагоў Жоўтай ракі. Упершыню ў Заходнюю Сібір пранікае кітайскі стыль. Гэта не проста запазычанне. Разам з новай культурай у магільніках з'яўляецца новы расавы тып - сумесь мангалоідаў з еўрапеоідамі, прычым еўрапеоіды брахікранныя, а мангалоіды вузкатварыя і прыналежаць да "далёкаусходняй расы азіяцкага ствала". Такая раса склалася ў Паўночным Кітаі ў эпоху Яншао. Вонкава прадстаўнікі яе нагадваюць сучасных узбекаў, якія таксама з'яўляюцца прадуктам змешвання еўрапеоіднага і мангалоіднага кампанентаў. На месцы яны перамяшаліся ў сваю чаргу, але для нас асабліва важна адзначыць, што "ў Паўднёвую Сібір перасяліўся ўжо змяшаны народ. Да вузкатварых паўднёвых мангалоідаў дамяшаны еўрапеоідны брахікраны тып, паходжанне якога невыразнае, гэтак жа як і месца яго ў сістэматыцы"…. Дынліны зніклі з гістарычнай арэны ў сярэдзіне II ст. н.э.... Такім чынам, дынліны былі тым народам, з якім змяшаліся прыйшоўшыя з поўдня продкі хунаў" [16]. Мяркую, што праз пасродка гунаў гаплагрупа R1b змагла апынуцца ў розных азіяцкіх папуляцыях. Як вядома, сярод гунаў арліны нос быў шырока распаўсюджаны. Дзякуючы новым дадзеным ДНК-генеалогіі мы можам унесці папраўку ў дынлінскую праблему: Антрапалагічнае падабенства еўрапейцаў R1b і азіяцкіх дынлінаў (афанас’еўская культура) было вынікам не канвергенцыі, а таго, што еўрапейскія носьбіты R1b з'яўляліся роднаснымі ў адносінах да дынлінаў.

Народы Дзі і Целе (гаагюй, агузы)

Народ дзі суседнічаў з кітайцамі на працягу шматлікіх стагоддзяў, ён падзяляўся на мноства розных плямёнаў. Як меркаваў Гумілёў Л.Н., народ дзі у грэцкіх крыніцах зваўся Серы: "Пталямей на тэрыторыі сучаснага Кітая змяшчае два розных народа: сіны і серы. Сіны змешчаны паўднёвей сераў і названа сталіца іх - Ціна, якая ляжыць у глыбіні ад порта Кацігары. Карта Пталямея гэтак прыблізная, калі не сказаць фантастычная, што ідэнтыфікацыя назваў вельмі цяжкая, але гэта для нашай тэмы не важна. Істотна іншае: сіны, несумнеўна, сапраўдныя кітайцы імперыі Цінь, і яны не атаясамляюцца з серамі, якія пастаўлялі шоўк-серыкум у Парфію і Рымскую імперыю. Серы згадваюцца раней, чым сіны, і ў іншай сувязі: грэка-бактрыйскі цар Эўтыдэм каля 200 г. да н.э. пашырыў свае валадарствы на ўсходзе "да валадарстваў фаунаў (цянаў) і сераў". Пасля, калі ўсталяваўся гандаль шоўкам па Вялікім караванным шляху, назва "серы" ўжывалася да пастаўшчыкоў шоўка ў басейне Тарыма, а не да саміх кітайцаў. Наступнае, яшчэ важнейшае паведамленне пра сераў, якое Томсан расцэньвае як "недарэчнае", заснавана на аповядзе цэйлонскіх амбасадараў. Паводле іх слоў, серы - высокія, рудавалосыя і блакітнавокія людзі, якія жывуць за Эмадам (Гімалаямі)". [17] Нам у дадзеным кантэксце вельмі цікавыя два племя з народа дзі: байдзі (белыя дзі) і чыдзі (чырвоныя дзі). Да 636 г. да н.э. байдзі жылі ў Хэсі разам з чырвонымі дзі, але ў паказаны год былі выгнаны кітайскім князем Вын Гунам. Пра чы-дзі (чырвоных дзі) мы пасля шмат чулі, але куды зніклі белыя дзі? Паводле вусновай інфармацыі, атрыманай ад Аліфбека Хійшалава, Гумілёў Л.Н. пісаў, што бадзі - мясцовая назва горных плямёнаў Ішкашыма (Г.А.: Ішкашымі- R1a( 68%). Бадзі цяпер этымалагізуецца ад слова "бад" - вецер, але гэта відавочнае асэнсаванне незразумелага чужога слова [18]. Такім чынам, Гумілёў Л.Н. фактычна выводзіў паходжанне ішкашымцаў ад белых дзі, племя, якое жыла да 7 стагоддзя да н.э. у Кітаі.